De geschiedenis leert ons dat Zwarte Piet niet racistisch is maar uit ons Germaanse verleden stamt.

Met het uitgelekte voornemen van de HEMA, om zo veel mogelijk de beeltenis van Zwarte Piet van verpakkingen te schrappen, heeft de aanval op ons Sinterklaaserfgoed zijn zoveelste dieptepunt bereikt. De HEMA heeft kennelijk haast want de winkelketen wacht niet op de uitkomst van het hoger beroep dat Stichting Het Pietengilde bij de Raad van State heeft ingesteld. De uitspraak wordt in november verwacht. In het hoger beroep wordt de bevinding van de Amsterdamse rechtbank dat de zwarte kindervriend een 'racistisch stereotype' uit de slavernij zou zijn, aangevochten. Een blik in de geschiedenis van Zwarte Piet toont het beeld van een mythische folklorefiguur die niets met slavernij te maken heeft.

Want uit folkloreboekjes, zie bijvoorbeeld M.R. Bas, Zwarte Piet: discriminerend of fascinerend? (2013), blijkt dat zowel Zwarte Piet als de schimmelruiter Sinterklaas relicten uit ons Germaanse verleden zijn. Zij vertonen nog kenmerken van een voorchristelijke midwinterrite waarin mannen in roetvermomming, uitgerust met een roe en een zak, de overgang van winter naar lente naderbij probeerden te brengen. Hen met de roe slaand en hun noten en vruchten toewerpend, brachten zij jongeren symbolisch de vruchtbarheid.

Vaak genoten ze bepaalde rechten, zoals het berispingsrecht en het steelrecht.

"Via schoorsteen stond huiskamer in contact met de godenwereld"

De schoorsteen was het kanaal waarmee de huiskamer in contact stond met de godenwereld, en er werd geloofd dat de bebaarde god Wodan met diens brede mantel tijdens de heilige Twaalf Nachten op zijn achtbenige schimmel door de lucht zweefde en via die schoorsteen de hooioffers van de mensen kwam ophalen. Hij leek Sinterklaas wel.

Ook nu nog zijn er in Europa talloze varianten en restanten van dit volksgebruik en -geloof te vinden. Het gaat meestal om ietwat opgewonden groepjes vermomde (boe)mannen die zich van alles permitteren, die stelen en mensen (kinderen) berispen, daarbij al dan niet optredend als begeleider van een religieuze figuur.

Voorbeelden in Zwitserland zijn het Klausjagen en de Samichlaus met zijn zwart geschminkte, gebrekkig pratende, zak- en roedragende Schmutzli; in Friesland het Klazejaejen, op de Waddeneilanden de Klozems, Sunderums en Baanvegers; in de Elzas de duistere Hans Trapp en in Duitsland de zak- en roedragende, duistere Knecht Ruprecht.

En in het 16de-eeuwse Amsterdam had men in de aanloop naar 6 december de Zwarte Klazen (Sunderklazen). De laatstgenoemden waren dus zwart, zochten naar stoute kinderen en droegen een roe en een ketting. Ze leken Zwarte Piet wel.

We hebben het hier over gebruiken die van ruim vóór de VOC-tijd dateren. Tegenstanders van Zwarte Piet roepen echter dat onze (peper)notengooiende en roe- en zakdragende Zwarte Piet - die ooit een ketting droeg - een herinnering aan de VOC-slavernij is. Kortom, hij is een racistisch stereotiep, met zijn blanke baas op de schimmel. Volgens Zwarte Piet-tegenstanders ontsproot Piet pas in de 19de eeuw aan het brein van de onderwijzer Jan Schenkman en verwerd hij tot een soort Amerikaanse Blackface-figuur. Ergo, de zich zo op traditie beroepende voorstanders van Zwarte Piet zouden iets recents verdedigen, dat ook nog racistisch is.

Onze volksgeschiedenis leert ons echter iets heel anders. Waarom verdiepen de tegenstanders zich niet in de folklore? Wie zal het zeggen. Met het aanstaande hoger beroep stelt het Pietengilde zich teweer tegen die schadelijke, oppervlakkige kritiek, en tegen het precedent dat de HEMA-actie wel eens zou kunnen hebben.

Het Gilde hoopt niet alleen aan te tonen dat Zwarte Piet uit premoderne tijden stamt en niet racistisch is, maar ook dat Piet nog vele jaren meekan. Én dat Piet geen slaaf is. Daar is hij namelijk veel te oud voor.