Ten geleide

We hebben de afgelopen twee jaren veel argumenten tegen Zwarte Piet gehoord. Hij zou pesten in de hand werken, hij zou een racistische weergave van de zwarte medemens zijn, hij zou mensen aan de slavernij herinneren, hij zou een negentiende-eeuwse Blackface zijn, hij zou aan het racistisch brein van een negentiende-eeuwse onderwijzer zijn ontsproten, en meer. In dit artikel worden deze argumenten besproken en kritisch tegen het licht gehouden, en gevolgd door een betoog voor Zwarte Piet.


Pesten

Een vaak gehoord argument voor de afschaffing van Zwarte Piet is het feit dat de figuur gebruikt zou kunnen worden om er anderen mee te pesten. Dit is geen goed argument – een drogreden zelfs – want met het verdwijnen van Zwarte Piet verdwijnen de pesters niet. Het aanpakken van Zwarte Piet is op die manier niet meer dan een doekje voor het bloeden. De pesters moeten aangepakt worden, niet de excuses die door pesters gebruikt worden om anderen te pesten. Als sommige mensen Zwarte Piet gebruiken om anderen mee te discrimineren, is niet Zwarte Piet daar schuld aan maar de mensen die een abstract begrip als Zwarte Piet daarvoor misbruiken.


Stigmatiserend zwart

Er wordt gezegd dat het begrip zwart in het Nederlands een negatieve connotatie heeft. Moet, in die wetenschap, het woord/begrip zwart dan ook niet meteen in de ban worden gedaan? Want ook daarmee kunnen mensen gepest worden. Deze vraag komt iedereen natuurlijk vreemd voor, maar waarom zien zij dan wel in dat afschaffing bij het begrip zwart niet redelijk is, maar denken diezelfde mensen wel dat de bestrijding van racisme gebaat zou zijn bij het uitbannen van het begrip Zwarte Piet? En de argumentatie dat Zwarte Piet voor onbewuste raciale indoctrinatie bij kinderen zou zorgen wil ik nog niet eens serieus in overweging nemen; die is werkelijk de debiliteit ten top gezien de vooraanstaande heldenrol die Zwarte Piet tegenwoordig inneemt. Inderdaad, omdat men in de moderne opvoeding de overtuiging hanteert dat men kinderen geen angst moet aanpraten is de boemanrol van Zwarte Piet omgevormd tot een heldenrol; Zwarte Piet is inmiddels een voorbeeld geworden van hoe je je juist wel dient te gedragen.

De Tokoloshe bekruipt 's nachts mensen in hun bed

Er wordt wel gezegd dat de frase "Want al ben ik zwart als roet/ Ik meen het toch goed" duidelijk racistisch is omdat men er blijkbaar van uitgaat dat donkere mensen geen goede bedoelingen hebben. Maar die zinsnede duidt er juist op dat men daar niet vanuit moet gaan, en ze is dus juist antiracistisch. Daarnaast vervulde Pieterman aanvankelijk een soort boemanrol (Engels bogeyman; zie Wikipedia); dit is een mythische, archetypische figuur die overal ter wereld voorkomt en gebruikt wordt om kinderen angst voor het kwade bij te brengen. Zoek maar eens de Zuid-Afrikaanse figuur Tokoloshe op, en merk op hoe zij eruitziet. Moet deze ook verboden worden omdat zij een racistische karikatuur zou zijn?


Blackface wordt er onnodig bij gehaald

Er is nooit een excuus voor racistische uitlatingen. Er is nooit een excuus om mensen nodeloos pijn te doen. Zwarte Piet afschaffen verandert daar niks aan. Mensen die zich racistisch willen uitlaten gebruiken dan nog steeds Zwarte Piet of iets anders om hun racistische gevoelens mee te uiten. Zwarte Piet afschaffen is alleen maar symboolpolitiek. Dat Blackface weinig meer gebruikt wordt in de VS (want het wordt door kunstenaars nog steeds gebruikt, al was het maar als protest tegen het Blackface-protest) is vooral te danken aan de heftige rassenrellen die zich in de VS hebben voorgedaan én aan het feit dat in de VS zelf ook slaven aan het werk zijn geweest. In Nederland (dat kleine landje aan de Noordzee) zijn ook slaven aan het werk geweest, maar dat zijn voornamelijk blanke mensen geweest. Zwarte Piet heeft inherent niets met slavernij te maken, zijn geschiedenis gaat duizenden jaren terug in de historie, niet als het plaatje waaronder hij nu bekend is, maar

Oliver Hardy speelt Blackface in 'Pardon Us'.

wel als archetype. Blackface in de VS was vaak ook geen uiting van racisme, kijk bv. naar Oliver Hardy en Stan Laurel in de film 'Pardon Us' (en wat te denken van de film The Jazz Singer met Al Jolson uit 1927? - red.). Maar omdat de slavernij in de VS véél gevoeliger lag (en nog steeds ligt) dan in Nederland, heeft men daar uit symboolpolitieke redenen Blackface in de ban gedaan.

Echter, symbolen aanpakken heeft geen enkele zin; een echte racist zul je daar nooit mee veranderen. Het symbool Zwarte Piet staat niet voor racisme, maar voor een heel mooi kinderfeest. Dat er een klein groepje drammers is (veelal uit links-extremistische hoek) dat beweert dat Zwarte Piet “racisme is”, maakt het nog niet tot een waarheid. Dit Zwarte Pieten-protest wakkert alleen maar haat en verdeeldheid aan. Laat je daar niet voor lenen!


Valse polarisatie

Ik heb deze kwestie aan al mijn Antilliaanse en Surinaamse vrienden en kennissen voorgelegd, en allemaal reageren zij met de woorden dat het racismestandpunt van Quinsy Gario c.s. “belachelijk en diep triest” is. Ze zijn het er ook allemaal over eens dat racisme bestaat, ook in Nederland, en dat ze racisme ook zelf ondervonden hebben, maar dat het totaal van de pot gerukt is om dit aan het fenomeen Zwarte Piet te koppelen. Wat dit protest van Gario et al. voornamelijk bereikt is kwaad bloed zetten tussen mensen. Dom, dom, dom.

Maar deze reactie van mijn vrienden 'mag' natuurlijk niet. Deze geestelijk vrije Antillianen en Surinamers worden met dedain weggezet als Oom Toms, in plaats van dat ze geaccepteerd worden als de volwassen zelfstandige mensen die ze zijn, vrij van vooroordeel op basis van huidskleur. Dát is het pijnpunt, de Zwarte-Piet-is-racismeroepers hebben zich nog steeds niet vrij kunnen maken van hun eigen vooroordelen aangaande "de" blanken en zijn zelf degenen die nog bevrijd moeten worden. De ban op Zwarte Piet zal hen niet bevrijden maar zal hun obsessie enkel op andere zogenaamde raciale wantoestanden laten richten.

Iedereen is uiteindelijk verantwoordelijk voor wat hij/zij zelf uitvreet. Maar de onverzoenlijke stellingname van Gario c.s. plus dat het verbonden wordt aan iets dat ieder normaal denkend mens als uiterst verwerpelijk beschouwt en met geen mogelijkheid kan verbinden met de eigen belevenis, kan niet anders dan

Quinsy Gario beweert dat Zwarte Piet racisme "is".

polariserend werken. De geschiedenis staat bol van de voorbeelden van dit soort demagogie. Oorlogen, geweldsorgies (zoals in Rwanda) berusten vaak ook (deels) op dit soort polariserende haatpreken. Haatpreken zijn het, want er wordt geen ruimte gelaten voor compromis. Piet IS racisme en niet anders. Nou wel, dus: het is heel anders er is veel meer met Piet aan de hand en ja, het uiterlijk vertoont stereotypische negroïde kenmerken. Maar of dat ook allemaal vanuit opzettelijk racistisch gedachtegoed is ontstaan? Neen, absoluut niet.


De "racistische" rol van Jan Schenkman

In de negentiende eeuw verscheen van de hand van de onderwijzer Jan Schenk een boekje getiteld St. Nikolaas en zijn Knecht, waarin we voor het eerst een Moor aan de zijde van Sinterklaas zien. Dit boekje heeft echter alleen bijgedragen aan een bepaald beeld van Piet en heeft zeker niet de figuur Zwarte Piet zelf verzonnen, als ware hij een oorspronkelijk en losstaand geheel. Daarnaast komt in het boekje ook niet het beeld naar voren van Schenkman als een rassenhater. Neen, er komt het beeld van Schenkman als een sociaal bewogen mens uit naar voren.

Wie was Jan Schenkman die volgens de anti-Zwarte-Pietlobby het Sinterklaasfeest zijn huidige gezicht gaf? Was hij een racist? Wat was de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen, waar hij prominent lid van was? Uit zijn lidmaatschap van deze organisatie kan men opmaken dat Schenkman een humanist was die geloofde dat door opvoeding en scholing een betere samenleving zou ontstaan. Schenkman voerde in zijn boekje over Sinterklaas een Moor op die de hulp is van Sinterklaas. Als we de prenten in dat boekje bekijken zien we bijvoorbeeld Sinterklaas op zijn paard op het dak vergezeld van deze Moor die ook trots te paard zit.

Een van de afbeeldingen van Sint en Piet in Schenkmans boekje 'St. Nikolaas en zijn Knecht'

Wie was die Moor en waar kwam hij vandaan? Schenkman was als onderwijzer bekend met kinderen en hun belevingswereld, bekend met kinderliedjes, gedichten en verhalen. Veel mensen hebben wel eens gehoord van het kinderliedje Moriaantje zo zwart als roet; een lied dat nu (maar ook eerder) net als Zwarte Piet (ontstaan uit de Moor van Schenkman) verbonden wordt met discriminatie en racisme. Dat deze verbinding echter leugenachtig is blijkt uit de oorspronkelijke tekst die in 1844 (voor Schenkman zijn boek over Sinterklaas schreef) uitgegeven werd:

Citaat:

Die Geschichte von den schwarzen Buben

De geschiedenis van de zwarte Jongens

Heinrich Hoffman 1844, (1809-1894)

Een moriaan, zoo zwart als roet,
Ging eenmaal wand'len zonder hoed;
De zon: die scheen hem op zijn bol:
Daarom nam hij een parasol.
Daar kwam ook Frits naar dezen kant:
En hield een vlagje in de hand;
Toen kwam de kleine Jan ter Stee:
Die bracht een lekk're kraak'ling mee;
En eind'lijk kwam de kleine Klaas:
Dat was een regte hoepelbaas.
Het drietal jongens lachte luid
Het hoedenlooze Moortje uit,
En spotte met zijn zwarte huid.

Daar kwam de groote Niklaas aan:
Die had een inktpot voor zich staan:
Zoo groot: ja grooter dan de maan.
Hij sprak: "komt kind'ren, hoort mij aan,
"En laat dien Moor met vrede gaan!
"Het is zijn schuld toch waarlijk niet:
"Dat hij zoo zwart als steenkool ziet."
Maar kleine Frits en Jan en Klaas,
Die hoorden niet naar Nikolaas;
De jongens spotten lustig door
Met onzen armen zwarten Moor.

Toen werd de groote Niklaas kwaad;
Gij kunt het zien op deze plaat;
Hij pakte fluks de jongens op.
En smeet ze toen. hals over kop,
In de inktpot neer, in 't zwarte sop

Eerst hoepel-Klaas, toen kraak'ling-Jan,
En eind'lijk ook de vlaggeman;
Die stelde vrees'lijk zich te weer :
En riep om hulp wel twintig keer.
Maar toch moest Frits, de schreeuwersbaas,
Ook in den pot van Nikolaas

Hier gaan ze, zwarter nog dan roet:
En dan het Moortje zonder hoed

In 't zonlicht stapt de brave Moor
De zwart-geverwde knapen voor.
't Was enkel door hun stout gespot:
Dat zij geraakten in den pot;
Dus: lieve Kind'ren! spot toch niet,
Als gij iets vreemds aan and'ren ziet.

De bladzijden uit 'De Geschiedenis van de zwarte jongens'.

Hier worden de groote Nikolaas en zijn Moor opgevoerd als strijders tegen discriminatie en racisme. Voor straf worden spotters en haters van de anders gekleurde mens zelf zwart gemaakt om zo zelf de spot te ondergaan die ze anderen aandoen. Dit zijn de Nikolaas en de Moor waar Schenkman als kenner van kinderliedjes en -poëzie zijn boek over Sinterklaas liet handelen. We zien dus dat we aan het huidige beeld van Zwarte Piet als kinderheld een rol kunnen toevoegen, en wel die van de hulp van Sinterklaas in hun gezamenlijke strijd tegen discriminatie en racisme. Dit is goed nieuws voor zowel de pro's als contra's omdat hun verschillen hiermee wegvallen en we allemaal gezamenlijk het Sinterklaasfeest kunnen omarmen als een feest voor kinderen en volwassenen tegen discriminatie en racisme: een Sinterklaas en Zwarte Piet die tonen dat het niet de kleur is die er toe doet, dat het ertoe doet wat de intentie is waarmee je je medemensen tegemoet treedt. Ga uit van het goede tot het slechte aangetoond is. Ga niet als eerste uit van het slechte want daarmee komen we nimmer tot elkaar.


H.C. Focke: erkenning voor Creolen

Verder onderzoek brengt aan het licht dat de Maatschappij tot nut van 't Algemeen een opmerkelijk actief lid had toen Schenkman zijn boekje schreef. Het was Schenkmans tijdgenoot H.C. Focke: iemand van Nederlands-indische (moederszijde) afkomst, geboren in Parimaribo, en die rechten had gestudeerd in Utrecht. Hij was bestuurder van de Surinaamse afdeling van het Nut en lid daarvan sinds 1837 en waarschijnlijk schrijver van Njoe-jaari-singi Voe Cesaari, alsook en auteur van het eerste gedrukte Neger-Engelsch Woordenboek (1855). Ook dit gegeven wijst erop dat Jan Schenkman niet van zins had kunnen zijn zwarte of anderskleurige koninkrijksgenoten negatief te stereotyperen, of iets dergelijks.

Het is een gotspe dat juist zo iemand er nu van wordt beschuldigd een racistische figuur in het leven te hebben geroepen.

Ed Smits

Naschrift van de redactie:

Moge het bovenstaande niet slechts een apologie voor Zwarte Piet en voor Jan Schenkman zijn, maar ook een aansporing tot verder onderzoek naar de volkskundige achtergrond van Zwarte Piet.

Laat ons kort inhaken op twee elementen van het artikel: eerstens gaf mijnheer Smits al aan dat Zwarte Piet eigenlijk een manifestatie van een veel ouder archetype is. En tweedens noemde hij het curieuze verschijnsel van Blackface.

Over deze twee elementen en over de acties van Gario c.s. gaat ook het boek Zwarte Piet: Discriminerend of Fascinerend? Een pleidooi voor de zwarte Zwarte Piet (2013), van Marcel Bas. Daarin heeft Bas geprobeerd aan te tonen dat de rol van Schenkman in de geschiedenis van Zwarte Piet overschat wordt omdat Zwarte Piet een veel oudere figuur uit de Nederlandse en Europese winterfolklore is. Maar Bas beschrijft er ook dat de overschatting van Schenkmans rol door de tegenstanders van Zwarte Piet aangewend wordt om de veel oudere, eveneens zwarte maar duidelijk niet-negroïde, lagen van Zwarte Piet weg te poetsen. Moedwillig probeert men aldus de gehele figuur van Zwarte Piet met de negentiende-eeuwse Schenkman, én als neger te laten beginnen.

Op deze manier proberen de tegenstanders Piet herhaaldelijk in verband te brengen met twee andere negentiende-eeuwse verschijnselen: het Nederlandse aandeel in de destijdse slavernij in de West en het Amerikaanse Blackface-verschijnsel. Door op provisorische wijze Zwarte Piet met deze twee zwarte bladzijden uit de geschiedenis in verband te brengen, raakt deze folklorefiguur al omstredener.

Het boek toont aan dat al deze negatieve associaties te bestrijden zijn aan de hand van eenvoudig volkskundig onderzoek, en dat de tegenstanders aan onnodige stigmatisering van een eeuwenoude figuur uit onze volkscultuur doen.

Voor een beknopte cultuurhistorische weerlegging van de argumenten van de tegenstanders van Zwarte Piet (met vertaling in het Afrikaans), klik hier: Ter Verdediging van Zwarte Piet.

De redactie


27 april 2014




Tweeten
Twiet