Afrikaans

Nederlands

A

aal – zn

aanbieden, presenteren
Die program word aangebied deur Coenie de Villiers – 'Het programma wordt gepresenteerd door Coenie de Villiers'

medeplichtig
aandadig aan 'n misdaad – 'medeplichtig aan een misdaad'

verzamelnaam voor crocusachtige bolgewasjes (irisfamilie) met felrode bloemen (Hesperanthus spp.)
Opm.: Ook wel 'kafferlelie' genoemd

gebeuren; verder gaan / voortgaan; betreffen
Wat gaan hier aan? – 'Wat is er hier aan de hand?'
Vir sover as dit my aangaan... – 'Wat mij betreft...'
Dit het so vir 'n halwe dag aangegaan – 'Het ging zo'n halve dag door'
Vgl. Eng. 'go on'

geadopteerd
Vgl. 'aanneming'

doorgaan (met), voortgaan (met), blijven doen; aan de lijn blijven (telefonisch); geduld betrachten
Hou aan, asseblief – 'Blijft u even wachten, alstublieft / Blijft u aan de lijn alstublieft'
Dit hou aan reën – 'Het blijft regenen'
Hondjies is hondjies wat aanhou blaf – 'Hondjes zijn hondjes die maar blijven blaffen' (Z.A. liedje)
Vgl. voor betekenis 'aan de lijn blijven' Eng. 'to hold on'

aanleg; fabriek, centrale (bv. voor electriciteitsopwekking), installatie (bv. voor waterzuivering)
By die groot aanleg word verskeie lewensmiddele vervaardig en verpak – 'In de grote fabriek worden verschillende levensmiddelen geproduceerd en verpakt'
Amptenare sê die kragaanleg is veilig, maar hulle hou nie rekening met die gevolge van 'n aardbewing nie – 'Ambtenaren zeggen dat de electriciteitscentrale veilig is, maar ze houden geen rekening met de gevolgen van een aardbeving'

adoptie
Vgl. 'aangenome'

iem. fysiek aanvallen, te lijf gaan
Tegenwoordig wordt in het Nederlands 'aanranden' meestal in verband gebracht met ontucht. In het Afrikaans heeft aanrand echter nog louter betrekking op een fysieke aanval.
In die stad kerm die sterwendes, dié wat aangerand is, roep om hulp, maar God slaan nie ag op die onreg nie. – 'Uit de stad zuchten de lieden, en de ziel der verwonden schreeuwt uit; nochtans beschikt God niets ongerijmds.' (Job 24:12)

aanstellerig, overdreven emotioneel
Opm.: de Nederlandse zin 'Stel je niet aan' wordt dan ook vertaald als Moenie so aansitterig wees nie en niet als *Moenie jou aansit nie of iets dergelijks.

aanzetten, aandoen, inschakelen
Opm.: dit werkwoord wordt bij electronische apparaten gebruikt, wat te vertalen is met 'aandoen, aanzetten':
Skakel die televisie aan, asseblief – 'Doe de televisie aan, alsjeblieft' en
Ek het nou die enjin aangeskakel – 'Ik heb nu de motor aangezet'
Het ww. aansit wordt ook gebruikt, maar wordt als minder netjes beschouwd.
Vgl. Eng. switch on
Vgl. 'afskakel'

woeste aanval, totale aanval, grove aanval
Die regering se aanslag op ons skole moet gestuit word – 'De woeste aanval van de regering op onze scholen moet gestopt worden'
Opm.: deze betekenis is wsch. ontstaan onder invl. van het Eng. onslaught, 'woeste aanval'.
Verder is het opmerkelijk dat men in het Afr. daar aanval zou gebruiken waar men in het Nl. 'aanslag' gebruikt; vgl. Afr. bomaanval, Nl. 'bomaanslag'.
Opm.: Het Engelse onslaught is op zijn beurt weer ontleend aan Middelnederl. aenslach, -slacht.
Vgl. 'aanval', 'plaasmoord', 'plaasaanval'

zich aansluiten; lid worden
Opm.: het Afrikaanse aansluit by (zonder wederkerend voornaamwoord) wordt overeenkomstig het Eng. werkwoord to join gebruikt, waar de betekenis ook 'lid worden van' kan betekenen:
Hy het by Danie Theron se Verkennerskorps aangesluit – 'Hij werd lid van het Verkennerscorps van Danie Theron'
Honderde leerlinge het by die biblioteek aangesluit – 'Honderden leerlingen zijn lid geworden van de bibliotheek'

aanspreken, spreken tot; aanpakken, iets doen aan, het hoofd bieden, ingaan op
Opm.: de tweede betekenis, 'aanpakken, iets doen aan, het hoofd bieden, ingaan op' wijkt af van het Nl. en duidt op een leenvertaling van Eng. to address, dat dezelfde betekenissen 'aanspreken, spreken tot, aanpakken, iets doen aan, het hoofd bieden, ingaan op' heeft.
Die Here het Manasse en sy volk aangespreek, maar hulle het daar geen ag op geslaan nie. – 'De HEERE sprak wel tot Manasse en tot zijn volk; maar zij merkten daar niet op.' (2 Kronieken 33:10)
Die Helpmekaarfonds het 'n plan van aksie om maatskaplike probleme aan te spreek. – 'Het Helpmekaarfonds heeft een actieplan waarmee het maatschappelijke problemen kan aanpakken.'

Vgl. 'takel'

aanval; aanslag; overval
Aangehits deur die Verenigde State het die Europese Unie 'n groot media-aanval teen Rusland geloods – 'Op instigatie van de Verenigde Staten heeft de EU een grote media-aanval op Rusland ingezet'
Die aanval op die metro in Tokio is gepleeg deur die sekte Aum Shinrikyo – 'De aanslag op de metro van Tokyo is gepleegd door de sekte Aum Shinrikyo'
Tydens die aanval op die polisiestasie is vyftien vuurwapens gesteel – 'Tijdens de overval op het politiebureau zijn vijftien vuurwapens gestolen'
Ons kry al meer berigte oor aanvalle op kleinhoewes – 'We krijgen steeds meer berichten over overvallen op kleine boerderijen'
Opm.: de tweede en derde betekenissen, 'aanslag', 'overval', wijken af van het Nl. en zijn wsch. onder invloed van Eng. attack, 'aanval', 'aanslag', 'overval' ontstaan. Verder is het opmerkelijk dat waar Nl. vaak 'aanval' zou gebruiken, het Afr. aanslag gebruikt (zie ald.).
Vgl. 'aanslag', 'plaasaanval', 'plaasmoord'

onaangenaam, naar, misselijk, zich niet lekker voelend; ongemakkelijk, slecht, gegêneerd, beschaamd; irritant, aanstotelijk; aanzienlijk, groot
Vgl. 'arig', met verdere uitleg over deze voor het Nederlands ongebruikelijke betekenis

aardappel
ertappel is een wisselvorm.

patates frites; chips
Vgl. 'slaptjips'

gier
Vgl. 'gier'

verkeerd, niet juist, 'ernaast', abuis
Ek is abuis – 'Ik heb het mis', 'ik zit ernaast'

reclame
Voor Nl. 'advertentie' gebruik Afr. kennisgewing
Vgl. Eng. advertisement
Vgl. 'kenisgewing'

warenhuis
Vgl. Eng. department store

zn. helling (naar beneden)
Vgl. 'opdraand(e)'

bergafwaarts
Vgl. 'opdraand'

narcis
Vgl. 'narsing'

zich beledigd, vernederd voelen
Ek voel afgehaal – 'Ik voel me vernederd'

afhalen, afdoen, afzetten
Hy haal sy helm/hoed van sy seuntjie se kop af – 'Hij neemt zijn helm/hoed van het hoofd van zijn zoontje af'
Haal jou boeke af – 'haal je boeken ervanaf'
Vlg. 'ophaal' en 'oplaai'

zonder kop
afkop hoender – 'kip zonder kop'
afkop-hoendermal – '(gek) als een kip zonder kop'
Vgl. 'keelaf', 'pootuit'

uitstappen (bus, trein, e.a.)
Vgl. 'inklim', 'opklim', 'oorklim'

iets lachend wegwuiven, op lichtvaardige wijze met een probleem omgaan door erom te lachen
Opm.: aflag is een anglicisme, afkomstig van Eng. to laugh off:
Afr. Hy het die hele voorval afgelag – Eng. He laughed off the entire incident – 'Hij wuifde het hele voorval lachend weg'

ontslag, 'afvloeiïng' (dus geen ontslagname, maar een aanzegging door de werkgever)
Vgl. Eng. lay-off

van het Afrikaanse continent, Afrikaans
Opm.: om verwarring met het Afrikaans (de taal) te voorkomen, fungeert Afrika- als bijvoeglijk gebruikt woorddeel in samenstellingen die betrekking hebben op Afrika:
Die erdvark is 'n Afrikasoogdier met geen nou verwante nie – 'Het aardvarken is een Afrikaans zoogdier zonder nauwe verwanten'
Xhosa, Zoeloe en Venda is van die Afrikatale wat in Suid-Afrika gepraat word – 'Xhosa, Zoeloe en Venda zijn enkele van de Afrikaanse talen die in Zuid-Afrika gesproken worden'
vs.
Sy is 'n bekende Afrikaanse aanbiedster – 'Zij is een bekende Afrikaanstalige presentatrice'

met het Afrikaans als onderwijstaal
Opm.: een school waar het Afrikaans de taal van onderwijs is, is een Afrikaansmediumskool
Vgl. 'Engelsmedium-', 'dubbelmedium-'

lid van het in Zuid-Afrika woonachtige blanke, Afrikaanssprekende volk: de Afrikaners. Afrikaners zijn van overwegend Europese (vnl. Nederlandse, Duitse en Franse) en, in mindere mate, Afrikaanse en Aziatische herkomst.
Opm.: in het verleden werd met Afrikaner ook wel de bruine Afrikaanssprekende bevolking van Zuid-Afrika aangeduid (zie bij Bruinmens)
Vgl. 'Boer', 'Bruinmens'

uitzetten, uitdoen, uitschakelen
Opm.: dit werkwoord wordt bij electronische apparaten gebruikt, wat te vertalen is met 'uitdoen, uitzetten', 'uitschakelen':
Skakel die televisie af, asseblief – 'Doe de televisie uit, alsjeblieft'
Ek het nou die motor afgeskakel – 'Ik heb nu de auto/motor uitgezet'
'Afsit' wordt ook gebruikt, maar wordt als minder netjes beschouwd.
Vgl. Eng. switch off
Vgl. 'aanskakel'

aftrap (sport, evenement)
Vgl. Eng. kick off

aftrappen (sport, evenement), beginnen, aanvangen
Vgl. Eng. to kick off
Vgl. 'aanvang'

korting
Opm.: hoewel in het Afrikaans zowel het woord korting als afslag bestaat, wordt afslag vaker gehoord. In het Nederlands is dit net andersom, en wordt 'afslag' meer bij grote bestellingen (bij 'bulk'-bestellingen, bijvoorbeeld) of bij groothandels gebruikt.
By hierdie grootmaatbestelling het ek 'n goeie afslag gekry – 'Op deze bulkbestelling heb ik veel korting/afslag gekregen'
Kry nou afslag by jou reis na Europa! – 'Krijg nu korting op je reis naar Europa!'

afsnijden, afknippen; platleggen
Ons krag is weereens afgesny. Kan jy dit glo! – 'Onze stroom is alweer platgelegd. Ongelooflijk!'

Vgl. Eng. cut off

sluitingsdatum
Vgl. Eng. cutoff date

overlijden
Die koning se afsterwe is gister deur die Staatskoerant bevestig – 'Het overlijden van de koning is gisteren door de Staatscourant bevestigd'

overlijden; contact verliezen met vrienden, familie, kennissen
Vandat hy oorsee gaan bly het, het hy sy vriende afgesterf – 'Sinds hij overzee is gaan wonen heeft hij het contact met zijn vrienden verloren'

met pensioen gaan
Opm.: dit woord heeft er de schijn van dat het een leenvertaling van het Eng. morfologisch gelijkende 'to retire' is.
Vgl. 'tree'

complex met bejaardenwoningen
Vgl. Eng. retirement village

aftrekken (geen seksuele connotatie), naar beneden trekken; downloaden; afleiden
iemand se aandag aftrek – iemands aandacht afleiden

'afval': traditioneel boerengerecht van schapenpens, schaapspootjes en schapenkop, langzaam gegaard in gekruid – bijv. met kerrie – heet water.
Vgl. 'harslag', 'pens en pootjies', 'skilpadjie', 'vullis', 'vuilis'

afweren, verweren; voorkomen
Jy moet oefen om hartsiektes af te weer – 'Je moet bewegen om hartziekten te voorkomen'

achtersteven; (eufemistisch) achterste, achterwerk, zitvlak
Vgl. 'agterste', 'boude'

(vero.) allemaal
Vgl. 'almal'

soort 'Winkel van Sinkel'
Vgl. Eng. general trader

iedereen, elkeen, allen
Opm. I: in tegenstelling tot het Nederlands, gebruikt het Afrikaans 'almal' ook als het onderwerp in een zin, terwijl het in het Nederlands enkel een onbep. telwoord is dat aan het onderwerp of voorwerp toegevoegd wordt (wij, jullie, zij allemaal). Het Nederlandse gebruik van 'allemaal' treft men in het Afrikaans echter ook aan. De volgende zinnen moeten het bovenstaande illustreren.
Als onderwerp:
Almal in Paterson weet waar lê Kaapstad. Maar weet almal in Kaapstad waar lê Paterson? – 'Iedereen in Paterson weet waar Kaapstad ligt. Maar weet iedereen in Kaapstad waar Paterson ligt?'
Suid-Afrika, waar almal tuisvoel – 'Zuid-Afrika, waar iedereen zich thuisvoelt'
Als onbep. telw.:
En het wordt, net als in het Nederlands, als onbep. telwoord naast het onderwerp of voorwerp gebruikt:
Dit is 'n groot vrees vir ons almal – 'Dat is een grote vrees voor ons allemaal/allen'
Hulle is almal vriende van my = 'Zij zijn allemaal vrienden van mij'
Ons is nie almal so nie – 'Wij zijn niet allemaal zo'
Almal is echter vooral van toepassing bij mensen, want de manier waarop in het Nederlands allemaal voor abstracte begrippen, dingen of massa's gebruikt wordt, moet in het Afrikaans met 'alles' (of, in de spreektaal, met 'als') vertaald worden; net als in verouderd Nederlands. Bijvoorbeeld:
Dit het alles verander – 'Het is allemaal veranderd'
Dit is alles maniere waarop ons vir mekaar kan vererg – 'Het zijn allemaal manieren waarop we elkaar kunnen irriteren'

Opm. II: in het Afrikaans kent men ook elkeen, maar dit betekent meer 'eenieder', 'iedereen afzonderlijk'. Het Engels kent deze betekenis ook, van each (one).
Vgl. 'algar', 'enigeen'

kalender
Opm.: in het Afrikaans kunnen 'almanak' en 'kalender' door elkaar gebruikt worden en betekenen ze precies hetzelfde, al wordt 'kalender' veel vaker gebruikt. Het Nederlandse woord almanak, d.i.een jaarlijkse publicatie met allerhande terugkerende informatie, is in het Afrikaans te vertalen met 'almanak'.

toch, nochtans, hoewel
dit is nou nie almaskie nie – 'het is helemaal zeker'
< Nl. al + machscien, 'al + mag geschieden'
Vgl. 'altemit, altemits'

(gemeenz.) alles, allemaal
Dis als verby – 'Het is allemaal voorbij'
Dis als verniet – 'Het is allemaal tevergeefs'
Opm.: voor het juiste gebruik van alles en almal in het Afrikaans, zie opmerkingen bij 'almal'.

misschien
dit is nou nie altemit nie – 'het is helemaal zeker'
Vgl. ouder Nl. altemet, altemets, 'soms', 'misschien'
Vgl. 'almaskie', 'almiskie'

(alles) bij elkaar, in totaal, in z'n totaliteit
Gedurende die fees is altesaam 50 rolprente vertoon – 'Tijdens het festival zijn er in totaal 50 films vertoond'
Voor de betekenis vgl. Eng. altogether
Vgl. 'almal', 'alles', 'als'

amandel (de boom en de steenvrucht waarvan de pit eetbaar is als noot [Prunus dulcis]: niet de lymfeorganen in de keel)
Opm.: de benaming voor de lymfeorganen achterin de keel die in het Nederlands amandelen genoemd worden (tonsillen), zijn mangels in het Afrikaans (zie ald.).

bijna
Opm.: het Nederlandse 'amper' kan het beste benaderd worden door 'skaars' of in mindere mate 'nouliks' te gebruiken

(w.g.) tangaslipje
Opm.: in plaats van het grappig bedoelde 'amperbroekie' zegt men in het Afrikaans eerder 'deurtrekkertjie' om het tangaslipje of, in het Engels, de g-string mee aan te duiden.

officieel
Hierdie nuwe wyn is gister amptelik bekendgestel – Deze nieuwe wijn is gisteren officieel geïntroduceerd

aan de andere kant / aan de overzijde
Anderkant die longdrop kry jy die bure se erf – 'Aan de andere kant van het buitentoilet vind je het terrein van de buren'
Vgl. 'duskant' en 'oorkant'

het buitenland
Ek wil nie in anderland bly nie; anderland se kos is so vreemd – 'Ik wil niet in het buitenland wonen; het eten in het buitenland is zo raar'

angstig; heel graag
Opm.: de betekenis 'heel graag' wijst op een leenvertaling uit het Engels. In deze zin vertoont angstig sterke overeenkomsten met Eng. anxious, dat weliswaar op angstig lijkt – en dat via Latijn anxius ook ver verwant is aan angstig. Een voorbeeld van dit gebruik van angstig in het Afrikaans:
Hy was angstig om van hom te leer – 'Hij wou heel graag van hem leren'
Vgl. Eng. He was anxious to learn from him

dametje, mevrouwtje (scherts.)
Vgl. Eng. auntie
Vgl. 'tannie', 'oom', 'omie'

aperitief
Vgl. Eng. appetiser

naar, ongesteld; beschaamd, niet op z'n gemak; onvriendelijk, irritant, onaardig
Opm.: in het Nederlands betekent aardig 'vriendelijk'. De voor het Nederlands tegenstrijdige betekenis van het Afrikaanse aardig en arig is eenvoudig te verklaren door te kijken naar het zeventiende-eeuwse Nederlands; algemeen betekende aerdich 'beleefd, vriendelijk' (Jan de Vries: 1971), zoals nu in het Algemeen Beschaafd Nederlands, maar in dialecten betekende het 'vreemd, eigenaardig'. Er zijn Vlaamse dialecten waar die negatieve betekenis behouden is. Daar zegt men 'aorig' om een ongemakkelijke situatie aan te duiden (G.J. van Wyk [red.], Etimologiewoordeboek van Afrikaans: 2003).

kunstenmaker, circusartiest, 'artist'
Opm.: 'arties' betekent niet NL. 'artiest'. Het is geen musicus of een ander soort kleinkunstenaar maar eerder een acrobaat en circusartiest.
Dit is lewensgevaarlik om 'n sweefstok-arties se kunsies te probeer nadoen – 'Het is levensgevaarlijk om de kunsten van een acrobaat te proberen na te doen'.
Vgl. 'kunstenaar'

expres, opzettelijk
Opm.: dit woord is een variatie op Nl. 'expres'

alstublieft, alsjeblieft; gelieve...
Bij verzoek: Vir meer inligting moet jy asseblief net die bostaande vorm invul – 'Voor meer informatie vult u alstublieft het bovenstaande formulier in' / 'Voor meer informatie gelieve enkel het bovenstaande formulier in te vullen'.
Opm.: in het Nederlands worden 'alsjeblieft' en het beleefdere 'alstublieft' ook gebruikt bij het aanreiken van iets. In zo'n geval zegt men in het Afrikaans echter niets, of men zegt daar's hy (zie ald.). Bijvoorbeeld: 'Alsjeblieft, twee bier. Dat is dan vier euro' kan in het Afrikaans vertaald worden als Daar's hy: twee bier. Vier euro's asseblief.
Het Afrikaanse asseblief heeft dus dezelfde betekenis als het Engelse please.
In sommige, veelal niet-blanke, dialecten zegt men ook samblief.
Vgl. 'daar's hy'

studio
By ons in die ateljee is vandag Jaco Kleynhans van die Solidariteit Beweging – 'Vandaag is bij ons in de studio Jaco Kleynhans van de Solidariteit Beweging

(Laatste) Avondmaal
Vgl. 'Nagmaal'

B

jas, jasje, colbert
Opm.: een mantel of lange jas is in het Afrikaans 'jas'. (zie ald.)

baden, vrijetijdszwemmen
Vgl 'bad'

baas, (vero.) beleefde, zwarte aanspreekvorm voor blanke
Opm.: op het platteland zullen er nog oude, zwarte mensen zijn die blanken willekeurig baas noemen. Dit kan vreemd overkomen, bijvoorbeeld als een toerist uit Nederland op een boerderij aangesproken wordt met "Môre, baas".
'Goeiemôre, Baas', sê ou Gladman Hoza vir die boerseun – wat sowat sestig jaar jonger is as hy. 'Molo, bawo!', antwoord die boerseun beleef.
Vgl. 'miesies', 'oubaas' en 'oumiesies'

(hist.) blanke heerschappij
Opm.: tot 1994 bestuurde Zuid-Afrika's blanke minderheid het land. Via de Nasionale Party gaf ze te kennen Zuid-Afrika "blank" te willen houden. In theorie betekende dit dat de macht over arbeidsverdeling, economie en vestiging van mensen van verschillende rassen in de handen van de blanke bevolking moest blijven. Deze macht stond bekend als baasskap. In de praktijk was baasskap een manier om de vruchten te plukken van goedkope, zwarte arbeid zonder met de zwarten te hoeven samenleven.
De term was al sinds de jaren zestig van de twintigste eeuw omstreden.
Vgl. 'apartheid'

Afrikaanse meerval (wijdverbreide Zuid-Afrikaanse zoetwatervis – Clarias gariepinus)
Opm.: baber stamt af van het Nl. woord 'barbeel'
Vgl. 'steenbras'

een bad nemen
ek gaan bad – 'ik ga een bad nemen'
Vgl. 'baai'

(bw) erg, zeer; vaak; (telw.) veel
Ek het baie geslaap – Ik heb veel geslapen
Ek voel baie ongelukkig – 'Ik voel me erg ongelukkig'
Verskriklik baie mense gee nie om vir omgewingsbewaring nie – 'Ontzettend veel mensen geven niet om milieubescherming'

Opm.: veel wordt alleen gebruikt als het beheerst wordt door bijwoorden als so of te. Dus 'te veel' is in het Afrikaans te veel, naast te baie.

'Zo veel' en 'zoveel' kan zowel so baie als so veel en soveel zijn:

Daar is so baie / so veel mense op die Strydomplein vandag – 'Er zijn zo veel mensen op het Strydomplein vandaag'

Maar in vergelijkingen:
As 'n volk het ons net soveel / so veel reg op selfbeskikking as ander volke – 'Als volk hebben wij net zoveel / zo veel recht op zelfbeschikking als andere volkeren'
Probeer soveel / so veel (as) moontlik om jou waardigheid te behou – 'Probeer zoveel / zo veel mogelijk je waardigheid te behouden'

Waar baie 'vaak' betekent, wordt ook so baie gebruikt:
Ek dink so baie aan ons samensyn in Clifton... – 'Ik denk zo vaak aan ons samenzijn in Clifton'

Baie is wsch. ontleend aan Maleis banjak, 'veel', 'overvloedig'.

bak, schaal
vrugtebak – 'fruitschaal'
Vgl. 'skottel'

bankbiljet
Vgl. Eng. bank note

failliet, bankroet
Vgl. 'sekwestrasie'

accu, batterij
Agge nee, nou's my kar se battery alweer pap! – 'Oh nee, nu is de accu van mijn auto alweer leeg!'

bed, bedding
Vroeër kon ons swem en hengel in die ou rivierbed – 'Vroeger konden we zwemmen en hengelen in de oude rivierbedding'

dankbetuiging, ontslag
bedanking inhandig – 'ontslag nemen'

bederven; verwennen
Vgl. qua betekenisbreedte Eng. to spoil
Vgl. 'verpes'

bedeling (uitgifte aan de armen); politiek bestel, bewind, systeem
Binne die nuwe bedeling kry Afrikaans maar swaar – 'In het nieuwe bestel heeft het Afrikaans het maar zwaar'

verwend kreng
Vgl. Eng. spoiled brat

activiteit
Misdadige bedrywighede – 'criminele activiteiten'

been, poot (ook van dier); bot
Insekte het ses bene en spinnekoppe het agt – 'Insecten hebben zes poten en spinnen hebben er acht'
Die beentjies (beendere) wat hulle by Sterkfontein gevind het, was op dié stadium ongelukkig nie geskik vir identifikasie nie – 'De botjes (botten) die ze bij Sterkfontein vonden, waren op dat moment helaas niet geschikt voor identificatie.'
Opm.: Nl. 'bot' moet met Afr. been vertaald worden.

stapelverliefd
Sy het beenaf op hom geraak – 'Zij werd stapelverliefd op hem'
Vgl. 'pootuit'

koe
Vgl 'gogga', 'besie' en 'dier'

biet
suikerbeet – 'suikerbiet'
rooibeet – 'rode biet'

behoren, horen, zouden moeten; (toe)behoren aan, eigendom zijn van
Kersfees behoort 'n tyd van vrede te wees – 'Kerstmis hoort een tijd van vrede te zijn'
Ek is jou werknemer, maar ek behoort nie aan jou nie – 'Ik ben jouw werknemer, maar ik behoor niet aan jou (toe)'
Vgl. 'veronderstel'

zwaar teleurgesteld, verontwaardigd
Vgl. 'poegaai'

zich zorgen maken
Moenie jou daaroor bekommer nie! – 'Maak je daar (maar) geen zorgen om!'
Daarom sê Ek vir julle: Moet julle nie bekommer oor julle lewe, oor wat julle moet eet of drink nie, of oor julle liggaam, oor wat julle moet aantrek nie. Is die lewe nie belangriker as kos en die liggaam as klere nie? Kyk na die wilde voëls: hulle saai nie en hulle oes nie en hulle maak nie in skure bymekaar nie; julle hemelse Vader sorg vir hulle. Is julle nie baie meer werd as hulle nie? – 'Daarom zeg Ik u: Zijt niet bezorgd voor uw leven, wat gij eten, en wat gij drinken zult; noch voor uw lichaam, waarmede gij u kleden zult; is het leven niet meer dan het voedsel, en het lichaam dan de kleding? Aanziet de vogelen des hemels, dat zij niet zaaien, noch maaien, noch verzamelen in de schuren; en uw hemelse Vader voedt nochtans dezelve; gaat gij dezelve niet zeer veel te boven?' (Mattheüs 6:25-26)
Vgl. 'kommer', 'sorg', 'worrie'.

bezorgd
Ek was bekommerd oor jou – 'Ik maakte me zorgen om je'

investeren, beleggen
Ons belê in die toekoms – 'Wij investeren in de toekomst'.

investering, belegging
Daar is 'n toenemende beleggersvertroue onder sakelui – 'Er is een groeiend investeerdersvertrouwen onder zakenlieden'.

beleidslijn, beleidskeuze
Vgl. Eng. policy direction

belijnen, liniëren; duidelijk omschrijven, definiëren
Vgl. voor de tweede betekenis 'duidelijk omschrijven, definiëren' Eng. outline

in staat stellen, macht geven; individuen en groepen versterken zodat ze kunnen deelnemen aan de samenleving
Vgl. Eng. to empower
Zie verder bij bemagtiging

het in staat stellen, versterken van individuen en groepen zodat ze kunnen deelnemen aan de samenleving
Opm.: in Zuid-Afrika houdt dit in dat voorheen achtergestelde groepen nu worden bevoordeeld. Zo kent men sinds jaar en dag Swart Ekonomiese Bemagtiging (SEB), hetgeen in de praktijk inhoudt dat de staat zwarte bevolkingsgroepen economische voordelen en voorrechten toekent, hun bij het creëren en toedelen van banen een voorkeursbehandeling geeft en bedrijven verplicht tot het naleven van rassenquota. Inherent hieraan is echter dat blanken bij gelijke of betere geschiktheid achtergesteld worden en dat zij op de arbeidsmarkt dus als tweederangsburgers moeten worden behandeld.
Vgl. Eng. empowerment
Vgl. 'regstel' en 'transformeer'.

plannen, van plan zijn
Ons beplan om Hartenbosch toe te gaan gedurende die Kerstyd – 'We zijn van plan om tijdens de Kerst naar Hartenbosch te gaan'
'n Lankbeplande besoek – 'Een reeds lang gepland bezoek'

adviseur, consultant

advies, consult, consultatie, geestelijke hulp, therapeutische hulp
Hulle het vir huweliksberading gegaan – 'Zij zijn naar een huwelijksconsult gegaan'
Ná die roofaanval het hy traumaberading ontvang – 'Na de roofoverval heeft hij traumahulp gekregen'

opbergen, sparen
Vgl. 'stoor'

rankende plant uit de maagdenpalmfamilie Apocynaceae met groene, welriekende bloemetjes en grote, langwerpige, eetbare knol ('kos') die melksap afgeeft (Fockea edulis): ook 'bergbaroe' en 'kambro' genoemd
Vgl. 'bobbejaankambro', 'kos', 'slangkambro'

toegeven dat je verloren hebt, de strijd opgeven
Die span het in die hitte maar bes gegee – 'Het team heeft in de hitte de strijd maar opgegeven'

je best doen
Hy gee altyd sy bes, maar kry nie grootkop nie – 'Hij doet altijd zijn best, maar wordt niet arrogant'
Vgl. Eng. to give your best

beseffen, zich realiseren
Opm.: het Afrikaans kent niet het werkwoord zich realiseren. Gebruik daarom altijd besef.

verzamelnaam voor kleine keversoorten
Opm.: het gaat hier om 'haantjes', zoals 'liewenheersbesie' (Coccinella spp.) en 'valsstinkbesie' (Nysius natalensis)

druk, bedrijvig; (syntactisch) markeerder van progressief aspect
Ek is besig – 'Ik heb het druk'
Opm.: in de Afrikaanse syntaxis speelt besig een rol als markeerder van het progressief aspect. Het progressief aspect wordt in Nederlandse zinnen met 'aan het' + onbep. wijs uitgedrukt. In het Afrikaans met besig om te + onbep. wijs.
Ek is besig om te kook – 'Ik ben aan het koken'
Sulke vooroordele is besig om te verander – 'Zulke vooroordelen zijn aan het veranderen'.
Hulle was besig om te slaap toe drie aanvallers omstreeks 1 uur vanoggend in die huis inbreek – 'Zij waren aan het slapen / lagen te slapen toen drie overvallers omstreeks 1 uur vanochtend het huis in braken'
De Nederlandsere vormen "aan die" + onbep. wijs en "aan 't" + onbep. wijs zijn tot op heden ook in zwang in het Afrikaans:
Armoede is aan die toeneem, naast Armoede is aan 't toeneem en Armoede is besig om toe te neem.

Onder invloed van het Afrikaanse besig om te gebruikt het Zuid-Afrikaans Engels dezelfde constructie, met busy: I am busy reading (Z.A. Engels) – I am reading (Standaardengels).

zaak, handel
Vgl. Eng. business

zakenman
Vgl. Eng. business man

openingstijden
Vgl. Eng. business hours

harde, uitgedroogde koek, vaak met karnemelk bereid, in blokjes gesneden en gedoopt in de koffie: Z.A. Engels 'rusk'
Vgl. 'boerebeskuit, boerbeskuit'

verontreinigen, vervuilen

verontreiniging
Vgl. 'omgewingsbesoedeling'

bes
Opm.: dus enkel als verkleinwoord.

afspraak

stabiel
Ons het 'n bestendige bestuur – 'Wij hebben een stabiel bestuur'.

besturen, rijden, 'managen'
motor bestuur – 'auto rijden'

rijbewijs
Vgl. Eng. driver's licence

betoveren
Vgl. 'toor'

met moeite tillen, duwen, dringen
Op 'n dag toe Jesus langs die Gennesaretmeer staan en die skare vorentoe beur om die woord van God te hoor, sien Hy twee skuite aan die kant van die meer lê. – 'En het geschiedde, als de schare op Hem aandrong, om het Woord Gods te horen, dat Hij stond bij het meer Gennesareth.' (Lukas 5:1)

gereguleerde stroomonderbreking ter ontlasting van het electriciteitsnetwerk, gepland platleggen van de elekricteit
Vgl. 'kragonderbreking'

beveiligen; zekeren, verzekeren, waarborgen, dekken
Opm.: de tweede betekenis, 'zekeren, verzekeren, waarborgen, dekken', is onder invloed van Eng. to secure ontstaan, dat naast 'beveiligen' ook deze betekenis heeft:
Sy posisie as burgemeester is beveilig danksy sy getroue aanhangers – 'Zijn positie als burgemeester is verzekerd dankzij zijn trouwe aanhangers'
Vgl. 'sekuriteit'

milieubewust
Vgl. 'omgewingsbewaring'

bies, rus (Junca spp. – grasachtige moerasplanten)
Uitdr.: 'dat die biesies bewe'= 'als een tierelier')

een beetje, eventjes
Ek gaan so'n bietjie kook – 'Ik ga even koken'
Opm.: abusievelijk zegt – en schrijft – men vaak 'bietjie', zonder het onbep. lidw..

kleine stamsucculent van maagdenpalmfamilie (Asclepiadaceae / Apocynaceae) met zachte stekeltjes op blauwgroene stammetjes, en effen gele of roodgevlekte gele, klokvormige bloemetjes die naar vis ruiken (Huernia thuretii)
Vgl. 'ghaap', 'makghaap', 'slangghaap'

browser
Ek verkies om nie webkoekies in my blaaier toe te laat nie – 'Ik laat liever geen cookies toe in mijn browser'

blad (v. plant, boom); blaar
Vgl. 'blad', 'blaas'

(groene) sla (Lactuca sativa)
Vgl. 'slaai'

blaar; luchtbel
Vgl. 'blaar', 'bloublasie', 'borrel'

blad (tijdschrift); schouderblad
Vgl. 'blaar'

verzamelnaam voor epifytische bladcactussoorten, zoals koningin-van-de-nacht (o.a. Epiphyllum)
Vgl. 'litjieskaktus', 'litroos'

de schuld geven aan
Opm.: dit wordt beschouwd als deel van de anglicistische zegswijze om iets op iemand te blameer.
Bijv. Blameer dit op Apartheid! – 'Geef Apartheid maar weer de schuld!'
Vgl. 'verkwalik'

(overg.) bleken; (onoverg.) wit uitslaan
Vgl. onoverg. 'verbleik'

kaal (van hoofdhaar) – bn
Vgl. 'bleskop', 'kaal' en 'haarloos'

kolgans (Anser albifrons)
Vgl. 'kolgans'

1. zn bliksem, deugniet, snuiter;
2. ww iem. slaan, meppen
Ek gaan jou bliksem as jy nie ophou nie!
3. tw verdorie!
Vgl. 'blikskottel', 'foeter' en 'donner'

deugniet
Opm.: dit soort woorden, blikemmer en blikskottel, zijn eigenlijk afgeleid van 'bliksem'. Taboevorming zal hier de oorzaak van zijn.

rolgordijnen; jaloezieën: 'luxaflex'
Vgl. 'vertikale blindings'

bloeden
Vgl. 'blom' (ww.)

bloesem
Opm.: bloesem word als verheven of dichterlijk taalgebruik beschouwd

eucalyptussoort uit Australië (Eucalyptus globulus)
(< Eng. 'bluegum tree' uit Zuid-Australië en Tasmanië)

bloeien
Vgl. 'bloei'

bloembed, perk
Vgl. 'bed'

onbedekt; eenvoudig, puur
Vgl. 'kaal'

slechts, ronduit, zonder meer, alleen maar
Vgl. 'kaal'

blootstelling; (media)belangstelling, (media-)aandacht
De tweede betekenis, '(media)belangstelling' en '(media-)aandacht', wijkt af van het Nl. en is wsch. ingegeven door Eng. exposure, 'blootstelling, (media)belangstelling, (media)aandacht'.

By die uitstalling het ons kunstenaars goeie blootstelling gekry en kontakte opgebou – 'Op de tentoonstelling hebben onze kunstenaars goede media-aandacht gekregen en hebben ze contacten opgedaan'

bep. soort methamfetamine, crystal meth (zeer verslavende, slopende drug)

Vir 'n slang is ek nie bang nie
Hulle kan nie vir my vang nie
Maar vir jou, vir jou, vir jou my botteltjie blou

Skurwe hande, ek is sonder tande
En ekke, ekke woon hier teen die berg se hange
Jy's te rou, jy's te rou, jys te rou, my botteltjie blou

– David Kramer, Botteltjie blou (1980)

Vgl. 'tik'

Portugees oorlogsschip (kwallensoort – Physalia utriculus)
Vgl. 'blaas'

(overdr.; ook die blou dam) de zee (lett. 'het blauwe meer')

Wat ken ek anders?
As die bloudam se branders
Die wolke en die winde wat hier waai
Pak op jou goedjies
Verkoop jou bootjie
Sê maar so long Skipskop, Skipskop
Sê koebaai

– David Kramer, Skipskop (1996)

Vgl. 'dam'

de allerbeste, top-
Dit woord wordt bijvoeglijk gebruikt in, al dan niet aaneengeschreven, samenstellingen:
Op hierdie CD sal jy vanjaar se bobaas treffers vind – 'Op deze cd zul je de allerbeste hits van dit jaar vinden'
Ons verkoop net bobaasbraaivleis / bobaas braaivleis – 'Wij verkopen alleen top-barbecuevlees'
Boerbone is bobaaskragkos – 'Tuinbonen zijn top-krachtvoer'

verzamelnaam voor geneeskrachige bossies (zie ald.) uit de citrusfamilie: buchu (Agathosma spp., Acmadenia spp.)
bergboegoe, gewone boegoe

boomsoorten zoals Kaapse boekenhoutboom (Rapanea melanophloeos) en bosveldboekenhoutboom (Faurea saligna)
Komt voort uit dial. Nl woord voor 'beukenhout', omdat de bomen op de Europese beuk zouden gelijken
Vgl. 'olienhoutboom'

boekenlegger
Vgl. Eng. bookmark

boekenplank, -kast
Vgl. 'rak'

pesten, plagen, treiteren
Vgl. Eng. to bully
Vgl. 'lol', 'neul', 'pla', 'skoor', 'terg', 'verpes'

cornedbeef, bussenvlees
Vernoemd naar het Zuid-Afrikaanse cornedbeefmerk Bull Brand

1. lid van de Boeren of het Boerenvolk: een subgroep van Afrikaners (zie bij 'Afrikaner')
Opm.: een Boer is doorgaans woonachtig in de provincies Vrijstaat, Gauteng, Limpopo, Mpumalanga en Noordwest en is nakomeling van groepen Afrikaners die in de Grote Trek (1836-1838) naar deze gebieden trokken. Als etiket voor zelfidentificatie drukt Boer vaak etnische trots en patriottisme uit.
Hiervan afgeleid zijn Boervrou, Boeremeisie, Boeregirl, Boeremag, Boererepubliek, Boerevolk en Boerestaat.
2. (rac.) scheldnaam voor Afrikaner; (rac., hist.) scheldnaam voor blanke politieagent
Toe kom die Boere, die polieste, en hulle skiet sommer op die betogers – 'Toen kwamen de Boeren, de politieagenten, en schoten ze gewoon op de betogers'
By ANC-kongresse word daar tot vandag 'Skiet die Boer' gesing – 'Op ANC-congressen wordt tot de dag van vandaag Schiet op de Boer gezongen'
Vgl. 'Afrikaner'

het boeren, een agrarisch bedrijf runnen
Vgl. 'plaas'

oudere broer, oudste broer
Vgl. 'sussa'

onzin
Vgl. 'twak', 'snert'

verzamelnaam voor kleine tot middelgrote herkauwende evenhoevigen, zoals geiten, gazelles, antilopen en hartebeesten (Bovidae); (gemeenz.) grietje, meisje
Vgl. 'bokka', 'bokkie', 'hartebees', 'takbok' en 'wildsbok'

bovenkant
Vgl. 'anderkant', 'duskant', 'oorkant'

boven, aan de bovenkant van
Bokant my bed hang 'n skildery – 'Boven mijn bed hangt een schilderij'
Vgl. 'anderkant', 'duskant', 'oorkant'

liefkozende aanspreekvorm voor meisje: schatje, liefje
Vgl. 'bokkie', 'engel', 'skattebol'

geen bokking of bokkem, maar een gedroogde Zuid-Afrikaanse harder (een vissoort) (Chelon richardsonii)
'n Lekker bossie bokkems

bokmakierieklauwier: geelgrijs insectenetend zangvogeltje waarvan de roep op "bokmakierie!" lijkt (Telophorus zeylonus)
Ook bekend als kokkewiet (zie ald.).

koprol
bollemakiesie slaan / maak – 'een koprol maken'

romp
Vgl. 'romp', 'rok'

grote joint (drugs)
Vgl. 'dagga', 'boom', 'skyf' en 'zol'

1. boom; wiet
Jy lyk sleg; het jy die naweek dalk te veel boom gerook? – 'Je ziet er slecht uit; heb je dit weekend soms te veel wiet gerookt?'
2. bodem (van pot, vat, emmer – niet de grond)
Vgl. 'bomzol', 'dagga', 'skyf' en 'zol'

boon
Opm.: dus enkel als verkleinwoord.

boomgaard
Vgl. 'vrugteboord'

boos, euvel, verdorven, boosaardig
Ek is boos vir jou – 'Ik ben boos op jou'
Om Satan te volg is 'n bose daad – 'Het is een boosaardige daad om Satan te volgen'
Vgl. 'kwaad', 'kwaai', 'vies'.

sponsor (mv. sponsoren)
Ons soek borge vir die kompetisie – 'We zoeken sponsoren voor de wedstrijd'

sponsoren
Ons supermark borg die dorp se wedloop – 'Onze supermarkt sponsort de hardloopwedstrijd van het dorp'

luchtbel, luchtbelletje
Vgl. 'dop', 'klokkie', 'blaas'

borst (in alle betekenissen)
Ons sing die volkslied uit volle bors – 'Wij zingen het volkslied uit volle borst'

struikje, kruid, bosje; (vaak in mv.) onkruid, overwoekering; zooitje (vis)
Opm.: bossies, als meervoud, verwijzen naar onkruid (vgl. het lemma bossies uittrek), maar bossies zijn ook een bepaalde soort vegetatie, bestaande uit kleine, geharde struikjes met heel fijne takjes die in de droge, aride gebieden leven. In de Karoo, op het Hoëveld en elders vindt men bijvoorbeeld het kankerbossie, het kakiebos en het ag-dae-geneesbos; kleine plantjes die houtig zijn om tegen het harde klimaat bestand te zijn.
Ek het by 'n lui mens se land verbygestap, by 'n onverstandige mens se wingerd: dit was heeltemal oortrek van die onkruid, toegegroei onder die bossies, en die klipmuur was omgeval. – 'Ik ging voorbij den akker eens luiaards, en voorbij den wijngaard van een verstandeloos mens; En ziet, hij was gans opgeschoten van distelen; zijn gedaante was met netelen bedekt, en zijn stenen scheidsmuur was afgebroken.' (Spreuken 24:30-31)

bruiloft in de natuur (dikwijls op jachtterrein)
Vgl. 'troue'

penseelzwijn (Potamochoerus porcus)
gedrongen soort inheemse zwijnachtige
Vgl. 'vlakvark'

Noord-Transvaals landschap
Dit landschap wordt gekenmerkt door hoog gras met schaarse groei van bomen, waar grootwild graast. Bomen die er groeien zijn kameeldoring (Acacia erioloba), baster-haak-en-steek (Acacia luederitzii), witgatboom (Boscia albitrunca) en vaalbos (Terminalia sericea).

bot
Vgl. 'been'

fles
Uitdr.: om te diep in die bottel te kyk – 'te diep in het glaasje kijken'
Vgl. 'fles'

slijterij
Opm.: i.p.v. het anglicistische bottelstoor zegt men ook drankwinkel

met boter besmeren, beboteren
Uitdr.: Hy botter sy brood aan albei kante – 'Hij eet van twee walletjes'

scones
Ook: 'skons'
Zie ook 'skons'

flespompoen
In het Engels: butternut squash)
Vgl. 'skorsie'

bil(len)
Vgl. 'agterste', 'agterstewe'

1 beha; 2 (gemeenz.) maatje, makker
Vgl. betekenis 1 Eng. bra, betekenis 2 Am. Eng. bro, Hawaiiaans Eng. brah

nogal; eigenlijk; weinig
Die aantal reaksies is bra beperk – 'Het aantal reacties is nogal beperkt'
Gesien die groot verliese wat ons gely het was die vergoeding maar bra eina – 'Gezien de grote verliezen die we leden was de vergoeding maar povertjes / schamel'

bakken, braden; barbecueën
Opm.: de betekenis 'bakken' wijkt af van het Nl.: Terwyl ek die eiers braai, smelt ek kaas bo-oor, waarna ek dit op 'n snytjie brood sit – 'Terwijl ik de eieren bak smelt ik er kaas overheen, waarna ik het op een sneetje brood doe'

soort tosti / croque monsieur geroosterd op de braai (zie ald.)
Vgl. 'potbrood'

ploegschijf voor skottelbraai (zie ald.), barbecue gemaakt van ploegschijf
Vgl. 'skottel', 'skottelbraai'

doggie bag
Vgl. 'woefkardoes'

branden; (overg.) verbranden, laten aanbranden
De betekenissen 'verbranden' en 'laten aanbranden' zijn wsch. onder invloed van het eveneens overg. Eng. to burn ontstaan:
Daai sogenaamde betogers brand weer lekker bande in die strate – 'Die zogenaamde betogers zijn op straat weer lekker banden aan het verbranden'
Julle mense kan nie kosmaak nie en jul brand altyd die panne! – 'Jullie kunnen niet koken en jullie laten altijd de pannen aanbranden!'

stoofpot, vaak met suring (Nl. knikkende klaverzuring: Oxalis pes-caprae) bereid
Vgl. 'waterblommetjiebredie'

hersenen (van mensen)
Vgl. 'harsings'

hersentumor
Hy het weer boeke geskryf nadat sy breingewas suksesvol verwyder was – 'Hij schreef weer boeken nadat zijn hersentumor succesvol verwijderd was'

rem
briek aandraai – 'op de rem trappen', 'afremmen'

broeien, broeden
'n Groot storm broei by die kus – 'Er dreigt een storm bij de kust'
Papegaaie broei nie maklik nie – 'Papegaaien broeden niet makkelijk'

verwend kreng
Vgl. Eng. spoiled brat

brommer, motorfiets
Vgl. 'brommer'

bromvlieg
Vgl. 'bromfiets'

witte waterkers (Nasturtium officiniale)
Vgl. 'waterkers'

Afrikaanstalige bevolking van gemengde Europese, zwarte en Khoisan-herkomst
Opm.: vroeger zei men Kleurling (zie ald.) maar aangezien deze term hedentendage als een herinnering aan de Apartheid geldt, geeft men de voorkeur aan de term Bruinmens, Bruine

buiten- (als voorvoegsel)
Opm.: net als in het Nederlands schrijft men in het Afrikaans het woord buiten mét n (men spreekt deze n in zulke gevallen ook steevast uit!). Maar in woordsamenstellingen vervalt de n steeds. Zie hieronder, bijv., bij buitemuurs, en vergelijk het lemma buiten, buite.

behalve, buiten
Dit is eigenlijk een anglicisme (except for), en wordt als volgt gebruikt: Buiten vir my, is daar niemand wat omgee vir 'n eerlike debat nie – 'Buiten mij / behalve mijzelf is er niemand die iets om een eerlijk debat geeft'

stier
'Stier' wordt in het Afrikaans enkel gebruikt om er het gelijknamige sterrenbeeld mee aan te duiden)

barg (gecastreerd mannelijk varken)
Net als in het Nederlands wordt in het Afrikaans het niet-gecastreerde mannelijke varken beer genoemd.
Dit Afrikaanse burg, met nultrap, is een goed voorbeeld van het feit dat het Afrikaans voortkomt uit Hollandse dialecten, en niet uit een standaardvariant.

bij de hand, dichtbij
In hierdie baie onveilige stad hou ek my pistool byderhand – 'In deze zeer onveilige stad houd ik mijn pistool bij de hand'

thuis
Vgl. Eng. at home

wachtstand, paraat
Vgl. Eng. to be on standby

beet
Byte van insekte kan gevaarlik wees – 'Insectenbeten kunnen gevaarlijk zijn'

(gemeenz.) die, dat
Daai ou is darem 'n lelike ding! – 'Die gozer ís toch lelijk!'
Soms ook 'aai
Vgl. 'daardie' en 'dié'

daarnaast
Vgl. de bijv. nw. 'langs', naas

die, dat
Vgl. 'daai', dié' en 'hierdie'

meteen, gelijk
Opm.: in het Nederlands betekent dadelijk tegenwoordig 'straks'. Gebruik voor het Nederlandse 'dadelijk' het woord 'netnou', ''n bietjie later', en om het nog gezwinder te maken 'nou-nou'.

dageraad
Jakob het alleen daar agtergebly, en 'n man het tot dagbreek met hom gestoei. – 'Doch Jakob bleef alleen over; en een man worstelde met hem, totdat de dageraad opging.' (Genesis 32:24)
Vgl. Eng. daybreak

marihuana, wiet
Opm.: niet te verwarren met de in Zuid-Afrika groeiende lipbloemigen wildedagga (Leonotis leonurus) en klipdagga (L. nepetifolia)
Vgl. 'boom', 'bomzol', 'zol', 'skyf', 'klipdagga' en 'wildedagga'

crèche
Vgl. Eng. daycare centre

misschien
Opm.: 'dalk' en 'miskien' kunnen naast elkaar gebruikt worden, al wordt 'dalk' minder in formeel taalgebruik gevonden. 'Dalk' komt voort uit het Nederlandse woord 'dadelijk'
Vgl. 'dadelik'

af en toe
Zie verder bij 'elke dan en wan'

toch, wel, tenminste, desondanks
Dit het die hele week gereën, maar ons het darem 'n lekker vakansie gehad! – 'Het heeft de hele week geregend, maar we hebben toch / desondanks een fijne vakantie gehad!
Jy was besig! Het jy toe darem jou werk klaargemaak? – 'Je had het druk! Heb je toen wel je werk afgekregen?'
Ja, die probleem is nou opgelos, maar darem... Ek is steeds ontsteld daaroor... – 'Ja, het probleem is nu opgelost, maar toch... Het maakt me nog steeds boos'
Ja nee, groot droogte, maar julle het darem nog water vir jul beeste – 'Ja, grote droogte, maar jullie hebben tenminste nog water voor jullie koeien'
(< Ned. 'daarom')

1. klipdas (fam. Procaviidae); (Bijb.) konijn
Hoewel klipdassen vernoemd zijn naar de Europese das, zijn zij niet verwant aan hun Avondlandse evenknieën (zij zijn o.a. verwant aan de olifant). Het betreft plompe, bruinharige, plantenetende diertjes van zo'n 40 centimeter groot, die zich op rotsen, koppies (zie ald.) of in bomen ophouden. In Zuid-Afrika leeft de klipdassie: de Kaapse klipdas (Procavia capensis). Een andere bekende dassie-soort is het (slimme en herkauwende) 'konijn' uit het Oude Testament. Hier gaat het om de klipdas (Hyrax syriacus), die de Nederlandse Bijbelvertalers als 'konijn' voorstelden:
Maar dié wat net herkou of net volledig gesplete kloue het, mag julle nie eet nie: die kameel, die haas, die dassie. Hulle herkou maar het nie gesplete kloue nie: hulle is vir julle onrein. – 'Maar deze zult gij niet eten, van degenen, die alleen herkauwen, of van degenen, die den gekloofden klauw alleen verdelen: den kemel, en den haas, en het konijn; want deze herkauwen wel, maar zij verdelen den klauw niet; onrein zullen zij ulieden zijn.' (Deuteronomium 14:7)
2. zeevis van de zeebrasemfamilie (Diplodus sargus)
Vgl. 'kolstert'

tegenwoordig (in de zin van 'dezer dagen'; niet 'aanwezig')
Vgl. 'teenwoordig', 'teenswoordig'

beslist, zeer zeker
Ek gaan jou definitief bel! – 'Ik ga jou zéker bellen!'
Opm.: Dit gebruik van 'definitief' wordt in het Afrikaans nog steeds als anglicistisch beschouwd. Liever gebruikt men 'beslis'.
Het Nl. 'definitief' kan in het Afrikaans het beste uitgedrukt worden met finaal (zie ald.).
Vgl. 'opsluit'

netjes
Julle Hollanders praat altyd so deftig!
Vanaand is ons almal deftig geklee in 'n donker pak met 'n wit hemp en 'n wit das

sprei
Vgl. 'kombers' en 'duvet'

aflossen (van schuld of zonde)
Hoe kan ek my skuld delg as ek werkloos is?
Vgl. 'skuld' en 'opdok'.

ministerie
Die departement van arbeid – 'Het ministerie van werkgelegenheid'
Vgl. Eng. department

spijkerbroek
Vgl. Eng. denim

(w.g., gewest.) deze, dit
Opm.: in Kaapse dialecten zegt men ook dese of dees in plaats van Standaardafrikaans hierdie. In het Standaardafrikaans komt het woord enkel nog voor in vaste uitdrukkingen, zoals:
Op dees / dese aarde! (uitroep van verbazing)
Na dese – 'hierna'
By dese – 'bij dezen'
Dese en gene – 'deze en gene'
Soms ook deus.
Zie verder bij 'hierdie'.

(bn) toenmalig, van destijds; (bw) destijds
Opm.: zowel het Nederlands als het Afrikaans kent het bijw. destijds / destyds. Enkel het Afrikaans kent ook een bijvoeglijk naamwoord destyds:
Hy het skoolgegaan in die destydse Basoetoland – 'Hij ging naar school in het toenmalige Basoetoland'.
Hy skets die destydse politieke gebeurtenisse – 'Hij schetst de politieke gebeurtenissen van destijds'.

virtue-signalling, deugpronken
Het laten zien van progressieve opvattingen of gedragingen die weinig inspanning kosten, in de hoop zo gemakkelijk waardering te oogsten – zoals proberen op te vallen met vertoon van de LHBTIQ-vlag en op sociale media de #blacklivesmatter-hashtag (zie hutsmerk) te gebruiken.

door
Vgl. 'door'

doorgaan, doorgang vinden; ergens door(heen)gaan; doormaken, meemaken; doornemen
Uiteindelik het die oordrag deurgegaan – 'Eindelijk ging de overdracht door' / 'Eindelijk kon de overdracht doorgang vinden'
En die wat verstrooi was, het die land deurgegaan en die woord van die evangelie verkondig – 'Zij dan nu, die verstrooid waren, gingen het land door, en verkondigden het Woord' (Handelingen 8:4)
Hy was hoegenaamd nie bewus van die lyding wat sy vrou deurgegaan het nie – 'Hij was zich totaal niet bewust van het leed dat zijn vrouw doormaakte'
Ek hoop dit is die eerste en laaste keer wat ek so iets hoef deur te gaan – 'Ik hoop dat dit de eerste en de laatste keer dat ik zoiets hoef mee te maken'
Het jy die riglyne deurgegaan? – 'Heb je de richtlijnen doorgenomen?'
Opm.: de derde en vierde betekenissen, 'doormaken, meemaken' en 'doornemen', zijn leenvertalingen van Eng. to go through

door elkaar, in de war, verward, ver heen (bijv. van drank)
Ek raak heeltemal deurmekaar as jy aanhou Afrikaans met Hollands meng – 'Ik raak helemaal in de war als jij het Afrikaans en het Nederlands door elkaar blijft gebruiken'

de, het – lw
Die meisiekind, die ou, die vrou, die voël, die land – 'het kleine meisje, de jongen, de vrouw, de vogel, het land'
Vgl. 'dié'

die, dat (als verwijzing naar iets dat je eerder genoemd hebt)
In Suid-Afrika koop selfs die ouderlinge op Sondag die koerant. Dié dag is by Nederlandse christene egter by uitstek die dag van rus en geloof.

daarom
Vandag sal dit mooiweer en warm wees. Dit is dié dat ek 'n sambreel saamgebring het. – 'Vandaag zal het zonnig en warm zijn. Daarom heb ik een parasol meegebracht.'

dienst, service; (vaak in mv.) voorzieningen, openbare voorzieningen, overheidsvoorzieningen
Die land word geteister deur swak openbare dienste – 'Het land wordt geplaagd door slechte openbare voorzieningen'

dier, beest
Vgl. 'bees'

dik (v. muren, kleding, accenten, enz); vol (na gegeten te hebben)
Wil jy nog aartappels?
- Nee, ek is dik, dankie.

stuurse, norse persoon

stuurs, nors

Kaapse griel (Burhinus capensis)
Op plevier gelijkende, bruine en zwart-wit gevlekte vogel met grote kop en grote ogen, die op velden en weilanden broedt

vaak, dikwijls
Vgl. 'vaak'

diner
Vgl. 'ete'

ding; stokpaardje, favoriete bezigheid; rage, hype, etc.
De betekenissen favoriete bezigheid, stokpaardje en rage zijn van Engelse herkomst en kunnen niet altijd zo vertaald worden. Bijvoorbeeld:
Vroëer was daar 'n boikot teen Suid-Afrika, maar nou is ons land dié ding in toerisme. Of nog anglicistischer: Deesdae is Afrikaanse sokkiejolliedjies die in ding by kroeë
Een andere betekenis is beter vrijer te vertalen: Sonder Engelse woorde kan Afrikaans maar nie sy ding doen nie – 'Zonder Engelse woorden kan het Afrikaans niet (helemaal) functioneren'.

denken (dacht, gedacht)
Vgl. 'dog / gedog'

dipsaus (mayonaise, aioli, cocktailsaus, chiliolie, enz.)
Vgl. 'indoopsous'

duizelig, erg ver heen, 'lam', 'gek', etc.
Ek skrik/lag my disnis! – 'Ik schrik/lach me rot!
Ek hardloop my disnis – 'Ik ren tot ik een ons weeg'
Ek eet my disnis – 'Ik eet me lam/gek/ etc.'
Vgl. 'boeglam', 'deurmekaar'

ditsem – tw

dobbel – ww

daarginds, daar ver weg
Opm.: vaak als daar doer.
Daar doer in die Bosveld – 'Daarginds in het Bosveld'
Doer, onder op die vlakte, het hulle 'n leeu hoor brul – 'Daar, ver weg op de vlakte, hoorden zij een leeuw brullen'

dom, achterlijk, suf
Ek weet, ek is nie dof nie – 'Dat weet ik, ik ben niet achterlijk'

sterke verbogen verledentijdsvorm en sterk verl. deelw. van dink: dacht / gedacht / vermoeden gehad hebben
Ek het gedog WiFi gaan nou beter wees, maar die internet is steeds vrek stadig – 'Ik dacht dat WiFi nu beter zou zijn, maar het internet is nog steeds verrekte traag'
Sy dog dit was 'n grappie, maar hy was ernstig – 'Zij dacht dat het een grapje was, maar hij meende het'

diepe uitgedroogde sloot, diepe gleuf of gat in grond door erosie of heftige regenval
Opm.: soms worden zulke gleuven en gaten in de grond 'geute' (dus 'goten') genoemd

donder, deugniet, snuiter; (geen) zier
Ek gee geen donner om nie – 'Het kan me geen donder/zier schelen'
Hoor die donner in die lug – 'Hoor de donder in de lucht'
Waar is die donner nou? – 'Waar is die snuiter nou?'

slaan, rammen, vallen (in elkaar rammen)

dood, overleden
Opm.: dood gebruikt men in het Afrikaans ook waar men in het Nederlands 'overleden' of 'omgekomen' zou gebuiken:
'n Brandbestryder is dood terwyl sy span gesukkel het om 'n veldbrand onder beheer te kry = 'Een brandweerman is omgekomen toen zijn ploeg met moeite probeerde een veldbrand onder controle te krijgen'
Vier mense is dood in 'n fratsongeluk – 'Vier mensen zijn omgekomen in een bizar ongeval'
We hebben hier wsch. met een anglicisme te maken (vgl. Eng. dead in een vergelijkbare Engelse zin als Four people are dead in a freak accident).

dooddrukken; de kop indrukken, in de doofpot stoppen; uitdrukken, uitmaken; op stil zetten, geluid uitzetten, een oproep weigeren
Die polisie het die onwettige betoging vinnig doodgedruk = 'De politie heeft de illegale betoging snel de kop ingedrukt'
Elke keer wat sy hom bel druk hy die sel dood – 'Elke keer als zij hem belt zet hij z'n mobiel op stil / uit'
Hoe kan ek hierdie wekker dooddruk? – 'Hoe kan ik deze wekker uitzetten?'
Toe sy ma binnekom druk hy gou sy stompie dood – 'Toen zijn moeder binnenkwam drukte / maakte hij gauw zijn peuk uit'

dode – doden
Allersieledag is die dag waarop die Katolieke Kerk die dooies gedenk – 'Op Allerzielen gedenkt de Katholieke Kerk de doden'

inf. aanspreekvorm voor dominee
Vgl. 'leraar'

dooier, eigeel
Opm.: men zal eerder 'geel van 'n eier' zeggen
Vgl. 'deur'

doos; (gemeenz.) vrouwelijk geslachtsorgaan, kut; (kwets.) sukkel, halve gare, idioot, enz.
Jou doos! – 'Sukkel die je daar bent!'
Vgl. 'kont', 'poes'

(scherts.) (goedkope) supermarktwijn uit een doos
Vgl. 'plonk'

neut, borrel; dop
Vgl. 'regmakertjie', 'sopie', 'neut' en 'voggies'

lidmaat van de Gereformeerde Kerk in Z.A.
Vgl. 'Gatjieponder'

doorn; (met jou of met ou een uitroep van bewondering) kanjer, geweldenaar, engel
Johan, jou doring!, Johan, ou doring! – 'Johan, je bent een engel!', 'Johan, je bent een kanjer!', 'Je bent geweldig, Johan!'
Vgl. 'yster'

dorp, gemeente, woonplaats
Opm.: bij het invullen van formulieren wordt niet altijd naar woonplek gevraagd, maar naar dorp. Dit betekent in dit geval hetzelfde.

voor dag en dauw
Vgl. 'kniediepvoordag'

toilet bezoeken
Moenie in die bos draai loop nie – 'Niet je behoefte in het bos doen'

bezoeken, langskomen
Kom maak gerus 'n draai as jy in Suid-Afrika is – 'Kom eens langs als je in Zuid-Afrika bent'