Augustus 2017: de laatste twee artikelen over sprekers van het Afrikaans handelden over de achterstelling van respectievelijk de Bruinmense en de Afrikaners. Hun situatie is sindsdien niet verbeterd. In dit artikel zullen we echter oudergewoonte de de recente verwikkelingen rond de Afrikaanse taal zelf bespreken. Zij stond gedurende de afgelopen maanden met name in het onderwijs steeds verder onder druk. Toch lieten Afrikaanstalige particulieren zich de afgelopen tijd niet voor een gat vangen. Zij ondernamen van alles om het Afrikaans hoog te houden.

De universiteiten

Laat ons beginnen met het slechte nieuws. De oudste Afrikaanstalige universiteit van Zuid-Afrika, Stellenbosch, heeft besloten het Engels als dé onderwijstaal in te stellen. Hiermee is ze afgestapt van het beleid om zowel in het Afrikaans als het Engels colleges te geven (zgn. dubbelmediumonderwijs). Tegenwoordig kan een college enkel nog in het Afrikaans gegeven worden als er genoeg vraag naar is. Dit besluit is mede aangejaagd door de kleine maar agressieve, anti-Afrikaanse, hoofdzakelijk zwarte OpenStellenbosch-studentenbeweging en door het besef dat ongeveer een vijfde van de docenten niet in staat is in het Afrikaans te doceren. (Men mag zich met recht afvragen waarom deze docenten aangenomen zijn!)

Dit besluit af te wijken van het eigen universiteitsbeleid is, volgens Jan Heunis van de Stellenbossche kring van afgestudeerden (de Konvokasie), door het universiteitsmanagement op een ondoorzichtige en onfrisse manier doorgedrukt. ‘Als ze voor een bedrijf hadden gewerkt, dan hadden ze ontslag gekregen’, aldus George Steyn, de voorzitter van de Stellenbossche Universiteitsraad. De hoofdreden voor het besluit is wel de opvatting dat het Engels nu eenmaal een wereldtaal is en dat ze beschouwd wordt als de ‘verbindende taal’ van Zuid-Afrika. Dat het Afrikaans op vele hogescholen en colleges een prima verbindende functie vervult tussen alle rassen, hoort men bij dit soort

“Het besluit is mede aangejaagd door de kleine maar agressieve, anti-Afrikaanse, hoofdzakelijk zwarte OpenStellenbosch-studentenbeweging”

besluiten zelden. Deze eigenaardige opvatting van verbinding, waar de Afrikaanse taal en haar sprekers geen deel van kunnen uitmaken, is blijkbaar zo overtuigend dat de ene na de andere universiteit overstapt naar het Engels en zo korte metten maakt met taaldiversiteit.

Dit proces wordt versneld door gerechtelijke besluiten. Zo besloot de traditioneel Afrikaanstalige Universiteit van Pretoria dit jaar Engelstalig te worden omdat de rechtbank had bevonden dat Afrikaanstalig onderwijs Afrikaanstalige studenten zou voortrekken omdat mensen die, bijvoorbeeld, Pedi spreken zouden worden uitgesloten van moedertaalonderwijs. Er bestaat overigens geen Pedi- of Zoeloetalig universitair onderwijs (een spijtige situatie die nu leidt tot een verdere afname van taaldiversiteit ten koste van het Afrikaans). Een ander hof besloot onlangs dat het parallelmediumonderwijs (onderwijs gelijktijdig in het Afrikaans en het Engels) van de Universiteit van de Vrijstaat een ‘vorm van segregatie’ is. Hierop reageerde de universiteit door Afrikaanstalig onderwijs nog verder af te schaffen. En de Potchefstroom-campus van de Noordwes-Universiteit is ook op weg naar English only. Daar wordt nog hoofdzakelijk Afrikaanstalig onderwijs gegeven, waarbij er simultaanvertalingen in het Engels gegeven worden. Een ingenieus tweetalig systeem dat binnenkort zal bezwijken onder het Engels, omdat de Raad voor Hoger Onderwijs wil dat de campus fuseert met de andere twee, Engelstalige, campussen.

Hermann Giliomee, buitengewoon hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit Stellenbosch, ziet dit alles met lede ogen aan.

Hermann Giliomee

In reactie op het verengelsen van de universiteiten in de West-Kaapprovincie verzuchtte hij in augustus 2017: “Er zal binnenkort geen onderwijsinstelling meer zijn in de West-Kaapprovincie, waar een nieuwe generatie leraren in het Afrikaans zich in het vak van onderwijzer kan bekwamen. Zij zullen niet in staat zijn in het Afrikaans af te studeren of zelfs maar hun lerarendiploma te behalen. Er zal ook geen universiteit in de West-Kaap zijn waar studenten een titel kunnen behalen in de medicijnen of in de rechten, ondanks het feit dat mensen met wie de meeste medici en juristen te maken zullen hebben, hoogstwaarschijnlijk Afrikaanstalig zullen zijn. Volgens de bevolkingstelling van 2012 spreekt bijna de helft van de bevolking in de West-Kaap thuis Afrikaans”.

Tot zijn spijt onderneemt de Demokratiese Alliansie (DA), de grote concurrent van de regeringspartij ANC niets hiertegen. En dat is vreemd, aldus Giliomee, want meer dan de helft van de DA-stemmen kwam van Afrikaanssprekenden, en maar liefst 80% van de Afrikaners stemde op die partij. Deze ooit uit de Nuwe Nasionale Party (opvolger van de regeringspartij van F.W. de Klerk) en de Demokratiese Party voortgekomen partij richt zich voor de komende verkiezingen liever op de door het ANC teleurgestelde, vaak pro-Engelse, zwarte kiezer.

80 jaar Afrikaanse radio

Ondanks deze aderlatingen viert het Afrikaans in 2017 haar 80^ste levensjaar als radiotaal. De zogeheten B-Service werd in 1937 door de kort voordien in het leven geroepen staatsomroep Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK) opgericht als de Afrikaanstalige zender. In de tachtiger jaren werd hij omgedoopt tot Radio Suid-Afrika, en in 1992 tot Afrikaans Stereo, om in 1996 Radio Sonder Grense (RSG) te heten. RSG zou het geluid van het Nieuwe Zuid-Afrika verkondigen, waar over rassen en scheidslijnen heen gekeken zou worden, en waar het beleid van de regering zou worden uitgedragen. Men speelt er niet slechts Afrikaanstalige muziek, en de mensen die in het Afrikaans inbellen naar de diverse programma’s zijn ook vaak niet van huis uit Afrikaanstalig. Van de inbellers zijn ongeveer 50% blank en 50% niet-blank. RSG is een mijlpaal in de geschiedenis en het bereik van deze jongste Germaanse taal.

LuisterFM

Naast RSG kent Zuid-Afrika veel trots Afrikaanstalige particuliere zenders, die de rol van gemeenskapsradiostasie vervullen, zoals de zeer professionele PretoriaFM (die zich vooral op Afrikaners richt) en LuisterFM (die zich op Port Elizabeth richt). Zij verkondigen niet de boodschap van de regering, die vaak de belangen van de Afrikaanssprekenden veronachtzaamt.

Afrikaanse wijn

Het zal de Nederlandstaligen in Europa ook zijn opgevallen: steeds meer Zuid-Afrikaanse wijnetiketten hebben Afrikaanse of Nederlandse namen. Dit is niet het gevolg van een marketingactie gericht op Nederland en Vlaanderen, want ook in Zuid-Afrika valt deze toename op. Anglo- of francofiele etiketten zijn uit, Afrikaanse zijn in, aldus wijnkenner Tim James in het Zuid-Afrikaanse wijntijdschrift Wine Mag. Hij noemt uit 2010 nieuwe namen als Ouwingerd, Treinspoor, Pofadder en Mev. Kirsten en huidige nieuwe namen als Skaamgesiggie, Kweekkamp, Hoog en Laag, Groot Steen, Pomphuis, Kleine Wijn Koöp, Heimwee, Knapse Kêrel, Ou Treffer, Hoendertande, Filantroop, Skoolhoof, Ouskool en Groepsdruk. Twee Engelstalige vrienden hebben hun wijnbedrijf zelfs de Nederlandse naam Maanschijn gegeven, waarvan een versneden wijn de naam Die Soutpiel zal krijgen: een scheldwoord voor een Engelsman dat ik hier maar onvertaald zal laten!

Verzekerd

Het speciaal Afrikaanstalige verzekeringsbedrijf VirSeker boert goed. Zo goed dat het inmiddels zesjarige bedrijf dit jaar de Afrikaanstalige reclameprijs Pendoring sponsort. Pendoring kent al sinds 1995 de Goue Pendoring- en de Silwer Pendoring-prijzen (met geldbedragen) toe aan de beste, origineelste Afrikaanstalige reclame. Ieder jaar wordt daar een groot spektakel omheen georganiseerd. VirSeker sponsort echter ook andere particuliere initiatieven, zoals het muziekspektakel Afrikaans is Groot, gaf meer dan 1 miljoen Rand aan de nieuw opgerichte Afrikaanse universiteit Akademia, kent studiebeurzen toe aan veelbelovende studenten, schenkt geld aan het Rapport Onderwystrust, aan de ontwikkeling van Afrikaanstalige studie-apps, en aan Afrikaanstalige sportinitiatieven.

Klouter Kabouter

Een groepje Afrikaners uit de onderwijs- en kunstwereld in Port Elizabeth bracht op 23 augustus een Afrikaanstalige peuter- en kleuter-CD uit. Met Klouter Kabouter leren kleine kinderen te dansen, leren en spelen met het oog op hun geestelijke en lichamelijke ontwikkeling. Een veelheid aan zelfgeschreven Afrikaanse liedteksten en diverse muziekinstrumenten begeleiden afzonderlijk ieder liedje. Muziekstijlen als salsa, rock ‘n’ roll en reggae zorgen voor de afwisseling, zodat de kleintjes geconcentreerd blijven. Veranderingen in tempo stimuleren niet alleen de beweeglijkheid maar ook de luistervaardigheid van de kinderen, aldus de makers.