Waarom naamsveranderingen?

De Zuid-Afrikaanse overheid is al sinds 1994 bezig met het veranderen van provincie-, plaats-, en straatnamen. 'Naamsveranderings', heet dit omstreden gebruik in de Afrikaanstalige media. Het standaardargument voor deze omdopingen is de bewering dat de namen aan de Apartheid zouden herinneren. De nieuwe namen zijn meestal bedacht vanuit een andere huidige, plaatselijke taal dan het Afrikaans, of ze zijn vernoemd naar een oude strijder tegen de blanke overheersing.

Zo werd Ellisras Lephalale, werd de gemeente Bloemfontein Mangaung, en werd de dorpsnaam Nylstroom (door de Voortrekkers bedacht omdat ze vermoedden dat de Nijl daar zou ontspringen) in Modimolle veranderd.

En thans (2013) heet de gehele gemeente Pretoria (vernoemd naar een negentiende-eeuwse voortrekker), inclusief de agglomeratie, Tshwane. Men poogt ook de oude stadskern en het oude hoofdstedelijk gedeelte van Pretoria zelf Tshwane te noemen, maar dit proces wordt vertraagd door belangengroepen zoals AfriForum en PRAAG, die een verbeten strijd tegen dit besluit voeren.

Tot die tijd verandert men alvast een Nederlandse straatnaam als die van de Koningin Wilhelminalaan; in 2012 werd die straat tot de apartheidsvrije Florence Ribeirolaan omgedoopt.

De Koningin Wilhelminalaan moest veranderd worden in Florence Ribeirolaan

En Kerkstraat, met haar 24 kilometer lengte de langste straat in het Zuidelijk halfrond, werd in dat jaar opgedeeld in vier stukken die de apartheidsvrije namen Stanza Bopapestraat, Helen Josephstraat, WF Nkomostraat en Elias Motswaledistraat kregen.

Maar Koningin Wilhelmina had geen hand in de Apartheid, en de landbouwers Ellis en Erasmus, naar wie Ellisras vernoemd is, evenmin. De waterbron waarnaar Bloemfontein vernoemd is heeft ook geen apartheidsachtergrond, de Nijl heeft niets te maken met Apartheid, en de inwoners van het christelijke Zuid-Afrika denken heus niet aan de Apartheid als zij een straatnaam ontwaren die vernoemd is naar een godshuis. Veel van de nieuwe namen zijn historisch gezien ook nog uit de lucht gegrepen, zoals in het geval van de omstreden omdoping van Pretoria naar Tshwane bleek.
Het zijn dus, zo te zien, eigenlijk geen apartheidsnamen die geschrapt moeten worden. Waar gaat het dan wel om?

Wat de namen met elkaar gemeen hebben, is dat ze bedacht zijn door mensen die de Afrikaanse en/of Nederlandse talen machtig waren: het waren de Afrikaners. En daar zit het probleem.

Door het schrappen van deze meest negentiende-eeuwse namen, maar ook door het herschrijven van de geschiedenis, tracht de Zuid-Afrikaanse overheid zo veel mogelijk het aandeel van de Afrikaners aan de geschiedenis uit te wissen. Afrikaners zien met lede ogen aan hoe hun volksgeschiedenis weggepoetst wordt.

Tweetalig plaatsnaambord in Karinthië

Het waren de Afrikaners die de genoemde dorpen en steden stichtten en die de straten aanlegden; niet de overheid van na 1994 die zonder last of ruggenspraak of via bedenkelijke referenda de namen probeert te wijzigen.

Men overweegt in het naamsveranderingsproces niet eens tweetalige plaats- en straatbenamingen in te voeren. Als men de veeltaligheid van de zgn. Regenboognatie land zou respecteren, zou men de stadsnaam Pretoria | Tshwane krijgen, en de dorpsnaam Louis Trichardt | Makhado. Gebruik van tweetalige plaatsnaamborden gebeurt al sinds jaar en dag in Europa, zoals in Wales, Friesland en nog niet zo lang in Karinthië, Oostenrijk.

Zou het niet veel rechtvaardiger zijn als de post-1994-overheid zelf nieuwe dorpen en steden zou bouwen, die ze dan naar believen namen zou kunnen geven? Florence Ribeiro was een bewonderenswaardige persoon die met recht een standbeeld of een straatnaam verdient. Zeker. Maar dit zou niet ten koste van reeds bestaande, voor de Afrikaners belangrijke namen moeten gaan. De oude, vaak nog in zwang zijnde namen vertellen ons veel over de geschiedenis van de Boeren en over die van de Nederlanders in Zuid-Afrika. Dit zou behouden moeten blijven.


Wat kunnen wij doen?

Nederlanders en Afrikaanstaligen hebben een belang bij het behoud van deze oude namen. Ik moet zeggen dat ik mij als Nederlander door de gemeente Pretoria tekort gedaan voelde toen de 'apartheidsnaam' van Koningin Wilhelmina uit het straatbeeld geschrapt werd. Enkele jaren geleden heb ik er met Willie Spies, destijds parlementslid voor de Zuid-Afrikaanse partij Vryheidsfront Plus, nog actie tegen gevoerd door brieven te schrijven aan besluitnemers, maar het mocht niet baten (in 1902 waren de inwoners van Pretoria de jonge Koningin Wilhelmina uiterst dankbaar - rolt u naar de laatste alinea's van dit artikel om de oude naam van de laan te begrijpen: Paul Kruger en zijn volk).

Er staan nog veel naamsveranderingen op stapel, en andere zijn nog niet helemaal doorgevoerd.

Protest tegen de omstreden naamsveranderingen

Als Nederlanders en Afrikaanstaligen kunnen wij ervoor kiezen deze eenzijdige veranderingen niet te erkennen. Ik doe dit al. Pretoria blijft Pretoria: ik blijf Pretoria, Transvaal, Lydenburg en Kerkstraat zeggen en schrijven. Dit kunt u, als Nederlandstalige, ook doen als u op bezoek bent in Zuid-Afrika, of als u met Zuid-Afrikaanse instanties en individuen communiceert. Gebruik de oorspronkelijke namen op uw websites, aan toeristische loketten in Zuid-Afrika, in uw correspondentie met Zuid-Afrikanen en anderen, maar ook bij de Zuid-Afrikaanse ambassade, bijvoorbeeld.
Indien u Afrikaanssprekend is, kan u ook daarvoor kies om slegs die oorspronklike Afrikaanse topografiese name te gebruik in u korrespondensie met indiwidue en (owerheids-)instellings, in die openbaar en op u webwerwe.

Hierbij kunnen de onderstaande lijsten u helpen. Zij geven u een overzicht van de oorspronkelijke namen naast de nieuwe namen. Daarin zult u zien dat er ook enkele echt Nederlandse namen, zoals Waterval Boven, Goedgetrouw Dam en Burgerregt omgedoopt zijn. Dit kan de Nederlander toch niet onberoerd laten. Door in woord en geschrift consequent de op de lijst weergegeven oude, oorspronkelijke namen aan te wenden - en niet de nieuwe - kunnen wij vanuit de Nederlands- en Afrikaanstalige gemeenschappen een tegenwicht bieden aan deze willekeur. Laat ons op deze manier het Afrikaner en Nederlandse cultuuraandeel in deze dorpen en steden in ere houden en proberen te voorkomen dat dit deel van de geschiedenis en van de toekomst uitgevlakt wordt door de plannen van de Zuid-Afrikaanse overheid.

Laatste nieuws op 12 augustus 2015:
Dankzij de inzet van Willie Spies - thans advocaat voor Afriforum - en de besluiten van de rechters Mandisa Maya en Nambitha Dambuza van het Hoogste Hof van Appèl in Bloemfontein, is de gemeente 'Tshwane' genoodzaakt de oude straatnaambordjes, naast de nieuwe, terug te brengen. De gemeente zou in april 2013 onrechtmatig het naamsveranderingsproces hebben doorgevoerd, aangezien belanghebbenden en wijkcomité's onvoldoende geraadpleegd werden.