Dit politieke artikel vormt de aanloop tot een omvattende beschouwing van de culturele crisis waarin de Afrikaners zich thans in Zuid-Afrika bevinden. Het gaat over wat er is misgegaan tijdens de overgangsfase van door een Afrikaners beheerst Zuid-Afrika naar een staat waar het Afrikanervolk in feite het slachtoffer is geworden van 'intern kolonialisme' in een staat waar geen voorzieningen zijn getroffen voor culturele minderheden als de Afrikaners. De Engelse taal is nummer één en het gebruik van Afrikaans neemt af. Log als een democratie kan zijn gebeurt hier het onafwendbare; de meerderheid regeert, doch vele volkeren binnen Zuid-Afrika zien zich geregeerd door een op zich vreemd volk dat natuurlijk niet dezelfde waarde hecht aan hun culturen als zij zelf doen.

Zuid-Afrika is onderhevig aan een actieve natiebouw die etniciteit als hindernis ziet, in tegenstelling tot wat met minderheden in moderne Europese staten gebeurt. En dit, terwijl de regerende partij, het Afrikaans Nationaal Congres (ANC), nooit zijn bewondering voor de Westerse democratieën onder stoelen of banken heeft gestoken. Hoe kan gebeuren wat nu gebeurt, en, belangrijker nog, hoe heeft het ooit zover kunnen komen dat een partij met een etnische achtergrond – de vroeger regerende Nasionale Party – haar achterban vol vertrouwen heeft uitgeleverd aan een etatistische regering?

De Republiek van Zuid-Afrika wordt sedert 1994 door het ANC en de veel kleinere SACP (Zuid-Afrikaanse Communistische Partij) geregeerd. Het ANC kent sedert haar oprichting in 1912 een lange geschiedenis van strijd tegen de Afrikaneroverheersing die van 1948 tot en met 1993 dit land formeel in zijn greep had. De strijd tegen de Afrikanerregering van de Nasionale Party werd gevoerd vanuit een filosofie van gelijkheidsdenken: ontbind de etnische (Afrikaner)macht en streef naar het opheffen van economische ongelijkheid onder de Zuid-Afrikaanse burgers. Tijdens en na de regering van president Hendrik Frensch Verwoerd in de jaren zestig bestond de staat uit een bestel waar etnische groepen idealiter een grote mate van onafhankelijkheid genoten. Het zwaartepunt van de macht lag echter bij de Afrikanernationalisten binnen en buiten de partij. In de praktijk waren de zwarten die niet in de speciaal voor hen geschapen Bantoestans (zwarte staten binnen Zuid-Afrika) leefden, arm en – tenzij ze voor de blanken werk konden uitvoeren – ongewenst .

Het aanvankelijke doel van de Apartheid, zoals in de jaren vijftig door Verwoerd vertolkt, was

1. geleidelijke modernisering van de Bantoe zonder hem te 'ontstammen' (d.w.z. zonder contact te verliezen met de eigen cultuur zodat hij niet het spoor bijster is zoals de geschiedenis herhaaldelijk had aangetoond) en
2. elke etnische groep in volwaardigheid en culturele onafhankelijkheid te laten ontwikkelen.

President Hendrik Frensch Verwoerd (NP)

De in Nederland geboren Zuid-Afrikaanse staatspresident Hendrik Verwoerd was een van de weinige echte idealisten op gebied. Zijn oprechte waardering voor de zwarte culturen en zijn inspanningen om de apartheidsfilosofie doorgang te laten vinden werd door het gros van het kader van de Nasionale Party slechts gezien als een manier om zwarten buiten de steden te houden (angst voor het Swart Gevaar) en de economische vooruitgang onder de blanken te houden. Belangrijk was ook de panische angst voor het wereldcommunisme dat in zekere mate was doorgedrongen tot de zwarte bevrijdingsbewegingen; Bantoe-onderwijs, d.w.z. staatsonderwijs speciaal toegesneden op zwarten, was dan ook doordrenkt van blanke propaganda.

Het was Verwoerd die na Unie van Suid-Afrika na 51 jaar in 1961 onder het juk van Groot-Brittannië vandaan had gehaald en de onafhankelijke Republiek van Suid-Afrika had helpen opbouwen. Onder blanken was de Afrikaner in de meerderheid, dus heeft ook de Afrikaner bij monde van de Nasionale Party sinds 1948 onafgebroken de dienst in het land uitgemaakt, terwijl een grote drijfveer daarvoor toch de verbittering over de verloren Tweede Vrijheidsstrijd (1899-1902) tegen de Engelsen was. Nu echter de republiek uitgeroepen was, hoopte de Nasionale Party de politieke macht te behouden door alle blanken (zij waren immers de stemgerechtigden) aan zich te binden en hen ervan bewust te maken dat het in het belang is van hen en van het hele land als het in blanke handen blijft. Aanvankelijk ging het erom dat je anti-Brits was, nu, na Verwoerd ging het er meer om dat je blank, christelijk en anticommunistisch was.

Tweede Vryheidstryd; Boerenkrijgsgevangenen
in een Brits concentratiekamp

Apartheid verzandde in een stelsel waar het ging om blank blank te houden, en vooral na het bloedbad in Sharpeville, waarin de politie zwarte protesterende burgers doodde, dreigde het land de paria van de wereld te worden. Onder meer via Bantoe-onderwijs en instandhouding van de sociaaleconomische achterstand onder de zwarten trachtte men hen 'achterlijk' te houden. Opstandige leden van de zwarte intelligentsia werden afgevoerd of vermoord, onder het mom van communisten onschadelijk te hebben gemaakt. Toegegeven, het ANC was marxistisch, maar veel vrijheidsstrijders voelden zich niet tot deze leer aangetrokken. Vele miljarden Randen werden besteed aan het in stand houden van de staatsveiligheid terwijl zowel binnenlands als in het buitenland de brand uitbrak.

In plaats van de maakbaarheid van de mens als gepasseerd station te beschouwen en de energie op zichzelf te richten probeerden de Afrikaners middels de Nasionale Party de volledige macht over het land te behouden en dit land om te vormen naar eigen, door blank economisch gewin en rassenideologie gedreven, inzicht. De gehele twintigste eeuw heeft de Afrikaner geprobeerd de feitelijk ongewenste Zuid-Afrikaanse staat om te vormen door niet-Afrikaners af te drijven zonder daarbij de bescheidenheid te betrachten zichzélf af te laten drijven door bijzondere culturele of entische voorzieningen voor zich te creëren, zoals autonomie voor de Afrikaner.

Nelson Rolihlahla Mandela (ANC)

Door macht en angst beheerst liet de Nasionale Party zich dan ook tijdens de onderhandelingen van 1992 met het ANC verleiden tot een politieke zet teneinde zo veel mogelijk macht te behouden. Met vage voornemens als om 'vir alle Suid-Afrikaners in die land 'n demokratiese alternatief daar te stel op christelike grondslae en algemene nut' probeerde de toenmalige president De Klerk een volkerenoverschrijdende politiek te voeren om het ANC de wind uit de zeilen te nemen, terwijl hij voordien, voordat de onderhandelingen met het ANC begonnen, de Afrikaners had beloofd te ijveren voor minderheidsrechten voor hen. In 1993 bleek dat die verre van nationalistische tactiek niet werkte (het district Potchefstroom, bijvoorbeeld, stemde massaal voor de rechtse Afrikaner partijen), dus De Klerk stelde de kiesgerechtigden (lees: de blanken) in een referendum voor de keuze: stemt U voor mijn politiek, dan geeft U het ANC te kennen dat de NP een macht is waarmee het rekening moet houden; stemt U tegen mijn geleidelijke politiek, dan denkt het ANC dat er geen draagvlak is voor onze invulling van hervormingen en is de revolutie ophanden. De Klerk kreeg zijn zin en wist het ANC tot woede te brengen.

Maar de Afrikaners voelden de hete adem van de vooral getalsmatige ANC-overmacht in de nek en elke impasse die zich in de onderhandelingen voordeed moest dan ook door de NP zelf worden doorbroken. Het ANC was allesbehalve geduldig en won elke psychologische strijd.

President Frederik Willem de Klerk (NP)

Binnen de NP was er, zoals in 1914 reeds het geval was toen Hertzog van de door Botha beheerste Nasionale Party wegbrak, onenigheid tussen zogeheten Verkramptes en Verligtes. De Verkramptes wilden – al was het alleen maar om de landsveiligheid en de blanke voorrechten te waarborgen – een terugkeer naar de oude toestand, terwijl de Verligtes meer voelden voor een politiek waar de Afrikaner minderheidsrechten zou genieten. De laatstgenoemden voorzagen dat de grootste partij, het ANC dus, wel eens meer dan de helft van de stemmen zou kunnen verkrijgen. Dit zou de partij oppermachtig maken, maar als Afrikaners voor zichzelf minderheidsrechten zouden kunnen bedingen, dan zou het ANC de staat niet centralistisch kunnen regeren. Het ANC had nog steeds het klassieke Engelse Westminstersysteem in gedachte: een Britse staatsidee die op het klassiek-liberale standpunt berust dat individuen binnen een land contractueel tot een staat worden verbonden. De staat is dan een burgerstaat en die vormt daardoor een natiestaat, waarvan alle leden zich tot trouw aan de nieuwe orde verbinden.

Ooit een progressieve partij;
het African National Congress

Doch dit is een systeem dat is ontstaan in een homogeen land, Engeland, en dat achterhaald is binnen een wereld waar etniciteit nieuwe machtsblokken binnen staten vormt en daarvoor ook ruimte krijgt. Het Westminstersysteem was bovendien niet van toepassing op een multi-etnisch land als Zuid-Afrika. De NP was aanvankelijk zich daarvan bewust, doch inmiddels was zijn onderhandelingspositie verzwakt door innerlijke strijd en een toenemend gebrek aan democratische legitimiteit als regeringspartij terwijl het ANC de hele internationale gemeenschap achter zich had alsmede het merendeel van de Zuid-Afrikanen. In een democratie heerst nu eenmaal de meerderheid.

De NP was bereid water bij de wijn te doen om maar bij de onderhandelingen betrokken te blijven, totdat na 's lands eerste nationale verkiezing in april 1994 de Regering van Nationale Eenheid werd geschapen. Zowel de Verligtes als de rechtsen zouden tendensen als de opkomst van de nieuwe nationalismen over de gehele wereld zeer doeltreffend hebben kunnen gebruiken, maar niet een van hen wou daarvan gebruik maken. De NP, juist met zijn geschiedenis van een partij met een etnische machtsbasis, is echter op aanraden van zijn verligte raadgevers in de tegenovergestelde richting, duidelijk tégen de gang van de geschiedenis in, bewogen en heeft zichzelf zodoende de kans weggenomen om een werkelijk betekenisvolle rol in het overgangsproces te spelen. Door de angst om alle macht te verliezen had men geen oog voor de toestand in de wereld en de mogelijkheden om de op stapel staande democratie te verfijnen. De NP zou in de Regering van Nasionale Eenheid meeregeren met het ANC dat veruit de meeste stemmen had, terwijl Nelson Mandela de staatspresident was.

De vlag van de Nasionale Party,
die inmiddels onder de naam
Nuwe Nasionale Party is opgegaan
in de Demokratiese Alliansie

Iedereen verkeerde in de veronderstelling dat het doel van zo'n regering was dat de kopstukken van de NP de ANC-ers op die manier konden 'opleiden' in het vak. Dit bleek ijdel; het was een tactische zet; een toegift van het ANC om eerder te beginnen met regeren nu de NP te horen kreeg dat zij een deel van de regeringsverantwoordelijkheid kreeg. De Afrikaners hadden toen nog hoop dat tijdens het afstand doen van de apartheid een democratie kon worden bedongen dat een modern, Westers staatsbestel voor ogen had. Een volwaardige schikking tussen zwart en blank nationalisme, zoals door NP-kopstukken voorgestaan. Ik haal hier Gerrit Viljoen aan, de Minister van Staatkundige Ontwikkeling van de regering daarvoor, die de Afrikaners verzekerde: "As ons 'n nuwe grondwet waarin daar 'n eenvoudige meerderheid op 'n gemeenskaplike kieserslys is, aanvaar, wel, dit sal die einde wees. Maar ons sal dit nie aanvaar nie."

De vlag van de Republiek van Suid-Afrika, vóór de
machtsovername door het ANC. Merk op; de
velden op de achtergrond (oranje-blanje-blauw)
zijn geïnspireerd op de Princevlag van de Zeventien
Provinciën die lange tijd in de Nederlanden
werd gevoerd.

De NP en zijn kiezers zijn in de jaren na de eerste non-raciale verkiezingen en tijdens de Regering van Nasionale Eenheid niettemin reikhalzend blijven hopen dat zij niet door het ANC zouden worden overrompeld. Nadat de stembussen reeds gesloten werden en de uitslag afgewacht werd in de verkiezing van 1994, heeft De Klerk zijn tevredenheid met de partijvertoning uitgesproken en gezegd dat de NP een van de sterkste partijen zal zijn. "Daar sal 'n magsbalans wees en daar sal nie weer 'n onverteenwoordigende regering in Suid-Afrika wees nie", was zijn geruststelling. Er zou zelfs machtsdeling tussen de NP en het ANC zijn. Maar in de uren daarna is deze hoop vervlogen. Vooral toen de NP, alleen zelfs, en niet als deel van een bondgenootschap zoals voorspeld was, slechts een schrale 20,4 procent van de stemmen op zich kon verenigen en het gebleken was dat zij geheel geen gevaar voor het ANC bij de stembus meer inhield. De Klerk heeft niettemin, nadat hij de nederlaag had erkend, gezegd dat hij "lê sy verantwoordelikhede as staatspresident neer, verseker daarvan dat die NP bereik het wat hy vier jaar en drie maande gelede vir hom ten doel gestel het" (sic). Dit is klaarblijkelijk een algehele veronachtzaming van verzekeringen zoals door hemzelf en mensen als Gerrit Viljoen gegeven, alsook het grondwetplan van de NP van september 1991!
Na de volgende verkiezingen, die van 1999, was het ANC niet bereid op dezelfde voet door te gaan. De Afrikaner is door de Nasionale Party danig in de steek gelaten en hij bevindt zichzelf nu in een staat die hoegenaamd geen waarde hecht aan minderheden.

Dit onfraaie verloop van de onderhandelingen verklaart waarom veel Afrikaners zich verkocht voelden en waarom hun teleurstelling in De Klerk zo groot was; het ging niet om het niet willen erkennen van fouten in het verleden of het niet willen afstaan van de macht, maar om het niet nagekomen zijn van beloften door de geïnstitutionaliseerde NP t.o.v. een voortvarend ANC.

Het Afrika-nationalisme doet er wel opgeld (bijvoorbeeld vele arbeidswetten zijn eerder Afrika-nationalistisch te noemen), het marxisme speelt als directe inspiratie geen rol meer, en zelfs is er geen sprake van een socialistisch geregeerde staat. Men probeert veeleer terug te grijpen op oude, Afrikaanse waarden en normen; iets wat de huidige staatspresident Thabo Mbeki African Renaissance noemt. Een bewonderenswaardig streven dat alle steun van de wereld zou moeten verdienen.

De Afrikaanse Wedergeboorte past in een wereld die in een post-Koude-Oorlogse toestand verder weg beweegt van een Westers normen- en waardenpatroon doch m.b.v. Westerse technologieën en kennis invulling geeft aan wat zij verstaat onder democratie en welvaart. Dit is in de meeste landen ter wereld een haalbare kaart. Een etnisch-culturele eenheid, een redelijk gehalte aan autochtonie, kan niet-Westerse staten gemakkelijker op weg helpen naar het vinden van een eigen identiteit en een eigen invulling van economie en democratie. Echter, Zuid-Afrika is een overwegend niet-Westers land met ook Europese stammen. Het enige waar het ANC nu het drukst mee bezig is, is het proberen uit te vlakken van economische ongelijkheden onder de Zuid-Afrikanen en het voortvarend aan de slag gaan met natiebouw, sommige ANC-ers hebben daarenboven verklaard dat zij de stammen willen breken om een nieuwe natie te scheppen.

Het moge socialistisch-internationalistisch klinken, maar het is eerder het geluid van een Afrikaanse stam die ideologisch en politiek zijn schaapjes op het droge heeft en de omgeving naar zijn inzicht wil inrichten. Een nationalisme dat net als het oude Afrikanernationalisme van tijdens de Apartheid voor andere volkeren wil beslissen wat goed voor hen is. Het is paradoxaal dat een man als Thabo Mbeki die teruggrijpt op schier mythologisch Afrika-denken niet begrijpt of aanvaardt dat de Afrikaner zich daardoor niet of nauwelijks aangesproken voelt en elke keer verwijst naar natiebouw als er zich etnische onenigheden voordoen in Zuid-Afrika. Het zou zeker de staatsveiligheid en de eenheid, om maar te zwijgen van het persoonlijk levensgeluk, bevorderen, als er voorzieningen zouden worden getroffen voor groepsrechten. Maar ja, je moet wat, als je maar niet onder de schaduw van Nelson Mandela weg kunt komen.

De invloedrijke, postmodern te noemen nationalist Zirki Buys du Toit heeft in zijn boek uit 1999; Die Nuwe Toekoms, 'n Perspektief op die Afrikaner by die Eeuwisseling het pad geëffend voor een nationalistisch denken dat wegbeweegt van etatisme en eenheidsstreven terwijl hij enkele moderne voorbeelden van staatsverfijning aandraagt. Bijvoorbeeld; Spanje heeft decennia lang een politiek gevoerd waar natiebouw voor op de agenda stond, komt datzelfde land daarop terug. Enquêtes in de vroege negentigerjaren wezen uit dat 8,4 procent van de inwoners zich zelfs helemaal niet als Spanjaarden beschouwen. In het geval van sommige etnische groepen waren de percentages mensen die zich niet Spaans voelen zelfs aanmerkelijk hoger: Basken 28,2% (20,6% meer Baskisch dan Spaans), Catalonië 15% (22% meer Catalaans dan Spaans) en Galicië 26,7% (13,7% meer Galicisch dan Spaans).

De Senyera, de Catalaanse vlag; gekoesterd
door miljoenen trotse Catalanen
die meer autonomie genieten

De moderne Spaanse politieke orde maakt dus juist voorzieningen voor deze hoge graad van pluralisme. De dagen van Franco's España, una unidad de destino en lo universal (Spanje, een lotsbestemming in het heelal) zijn allang voorbij en het zou achterhaald en grof zijn zulk een politiek nog door te zetten. De Spaanse Grondwet van 1978 heeft eerder een voorzichtige middenweg gekozen tussen Spanje als een samenvoeging van een verscheidenheid van volkeren, historische naties en streken.

Een ander goed voorbeeld van een vooruitziend, verfijnd democratisch stelsel waar bepaalde macht van de staat wordt afgewenteld op minderheden is Canada. In dat land bestaat er geen hoop meer op een nationale consensus tussen de Franssprekenden, de Québécois, en hun Engelssprekende landgenoten. Net als de Afrikaners vroeger in Zuid-Afrika, zijn de Québécois eerder toegewijd verbonden tot de ontbinding van Canada in zijn huidige vorm, een oogmerk dat steeds waarschijnlijker lijkt. Het wezenlijke probleem van het Canadese bondgenootschap was nog altijd dat de Québécois Québec als hun natie identificeerden en Canada als hun staat, terwijl Engelssprekende Canadezen Canada als zowel hun natie als staat beschouwen.

Landkaart van Zuid-Afrika van vóór 1992.
Let op de 'Bantoestans'; kleine,
aparte staten voor onderscheidelijke zwarte
volkeren in het kader van Gescheiden Ontwikkeling

De nauw aan de Afrikaners verwante Nederlanders kennen ook een proces waar geveinsde nationale eengezindheid en étatisme plaats beginnen te maken voor een tendens waarin etnische elementen binnen de landspolitiek de staat nopen tot een verfijning van de democratie. België; een bondgenootschap dat in 1830 als eenheidsstaat tot stand was gekomen. Deze staat beweegt geleidelijk in de richting van steeds groter federalisme als gevolg van onverbiddelijke etnische drukkrachten. In 1970 is formeel afscheid genomen van de eenheidsstaat, een proces dat in 1993 op een volwaardig federaal België uitliep bestaande uit drie gewesten, drie gemeenschappen, zes regeringen, zes parlementen en ongeveer veertig ministers. Maar deze situatie is slechts een begin van het finaal uit elkaar groeien van Vlaanderen en Wallonië. Als voortzetting van deze tendens stortte de gematigd linkse regering in elkaar nadat de algemene verkiezing van 13 juni 1999 de Vlaams-separatistische partij Vlaams Blok beduidende, nieuwe steun heeft gekregen. Alleen de moeilijkheden rond de toekomst van Brussel en het Koningshuis houdt België bij elkaar. Derk-Jan Eppink zegt: "België is geen natie, maar louter een juridische constructie ".

Vergelijkbare ontwikkelingen zijn waar te nemen in Schotland (Schotse Nationale Partij won daar in september 1997 met een overtuigende 73,4% tegen 25,7% in een referendum om de bevolking te vragen hoe zij tegen een eigen parlement aankijkt, wat in 1999 uitliep op autonome wetgevende instellingen in Schotland), en Ierland en Wales hebben ook te maken met een toenemende vertaling van etniciteit in politiek.

Ondanks deze gunstige ontwikkelingen, terwijl in Joegoslavië nieuwe, etnische staten ontstonden en de Westerse democratieën meer aan de minderheden tegemoetkwamen, werden in Zuid-Afrika alle kansen op rechten voor minderheden verspeeld.

Dit in ogenschouw nemende lijkt het of Zuid-Afrika net als het Duitsland van tot 1945 een verspätete Nation is, zoals zij in het verleden ook steeds is geweest, bijv. toen de Afrikaners ná de Tweede Wereldoorlog juist teruggrepen op Germaanse superioriteit en toen het land werd bevolkt met 17^e en 18^e-eeuwse Nederlanders en 19^e-eeuwse Engelsen (1820) die als christelijke puriteinen het Verlichtingsdenken niet was bijgebracht zodat zij die moderniteit en de Industriële Revolutie ontvluchtten toen de kans ertoe zich voordeed. Nu lijkt het gebrek aan raffinement en de idee van de maakbare mens voortgezet te worden in de huidige zwarte politiek van het ANC. Men hoopt een bevolking van een nieuwe natie, ongeacht haar uiteenlopende wortels en culturele rijkdom, te kunnen omvormen teneinde de duur bekochte staat bijeen te houden. Het hanteren van de tegenstellingen van zwart en blank vindt nog steeds plaats, maar dan om de weelde van de blanke met de zwarte te delen, terwijl in alle andere gevallen men niet raciaal mag denken. Etnisch denken bij de toekenning van gunsten, zoals in het geval van staatsgelden bij staatsbedrijven, is alleen toegestaan binnen ANC-kaders, en dan nog wel etnocentrisch, dus de corruptie tiert welig.

Wederom ziet de Afrikaner zich geconfronteerd met een nieuwe bedeling, een bestel dat nog steeds niet beantwoordt aan zijn diepste gevoelen, namelijk de wens tot een grote mate aan zelfbeschikking waarmee hij zijn taal en cultuur gewaarborgd ziet en zich niet steeds als vreemdeling in eigen land hoeft te gedragen. Al sinds de Brit de Boer heeft verslagen in 1902 is de Afrikaner bezig geweest zijn land om te vormen, maar heeft hij niet ervoor gekozen zijn energie op zichzelf te richten, maar op de vijandige wereld om hem heen.

Het is tijd voor een liberaal Afrikaner nationalisme in Zuid-Afrika . Een nationalisme dat andere volkeren niet veroordeelt maar zich bewust is van de principiële gelijkwaardigheid van alle volkeren binnen Zuid-Afrika, dit alles binnen het raamwerk van een doorzichtige parlementaire democratie waar meerderheidspartijen niet alles voor het zeggen hebben maar rekening moeten houden met historisch bepaalde, etnische facties. Het ziet ernaar uit dat binnen intellectuele kringen deze invulling van nationalisme voet aan de grond begint te krijgen. Aangezien de situatie van vóór 1993 zich nooit weer kan voordoen is Afrikanernationalisme niet in staat tot het opdringen van de eigen waarden op andere volkeren, maar men zou het ook niet moeten willen; de Afrikaner houdt van Afrika, het is zijn thuisland en hij heeft er zijn identiteit ontwikkeld en die liefde kan hij benutten voor het inslaan van een nieuwe weg naar zelfwaardering zonder alleen af te geven op de nieuwe regering door alle energie daaraan te besteden. Z.B. du Toit, verslaggever voor de zondagskrant Rapport en een van de niet-conservatieve, seculiere, postmoderne nationalisten in Zuid-Afrika, heeft daarover reeds veel nagedacht en ziet een toekomst voor het nationalisme binnen het bestel van een liberaal-democratie zoals alle Westerse democratieën zijn. Wat denkers als Du Toit en Van Zyl Slabbert in 1999 en dit jaar 2000 hebben bedacht en uitgedragen heeft zeer positieve gevolgen gehad voor hoe de Afrikaner zichzelf ziet, want beide publicisten zijn Afrikaners, de een een nationalist en de ander een duidelijk popperiaanse liberaal-democraat die uitdrukkelijk voorstander is van de Open Samenlevingen.

In het volgende nummer van dit tijdschrift gaat het o.m. over wat deze twee Afrikaners voor ogen hebben met het Nieuwe Zuid-Afrika, terwijl zij het uitbouwen en bevorderen van de Afrikaner cultuur en taal als een grote uitdaging beschouwen; dit alles in het licht van een nieuw, ontluikend volksbewustzijn. De Afrikaners zijn over de grootste verwarring heen en handelen naar hun gevoel; ze voelen zich Afrikaner, ze denken Afrikaans, dromen in het Afrikaans, dragen Afrikaanse achternamen, belijden een Afrikaner religie en worden door de omgeving als Afrikaans gezien. Niet als Engels, Zoeloe of Xhosa, maar als Afrikaans. De Afrikaner intellectuelen beginnen zich te schikken in hun culturele identiteit en ze beginnen een manier te vinden waarop ze daarmee kunnen omgaan en bovenal hoe ze met behulp van hun etniciteit het levensgeluk kunnen terugvinden. Ze kiezen daarbij toenemend een grondhouding van niet-conservatief nationalisme; een postmodern cultureel cultuurenthousiasme dat geen cultuurimperialisme duldt van de eigen groep, laat staan van de regering. Deze zeer actuele ontwikkeling schept weer perspectieven, maar daarover meer in komende artikelen bij De Roepstem.

Marcel Bas

Dit artikel is ook in verkorte vorm verschenen in Zuid-Afrika Nú, het maandblad van de NZAW (Nederlands-Zuid-Afrikaanse Werkgemeenschap) en in SOS-Tijdschrift, het blad van de SOS-Stichting voor Metapolitiek.

Hierdie bladsy is gepubliseer op Woensdag 6 September 2000.