Ten geleide

3 Oktober 2005: de toetredingsonderhandelingen met Turkije beginnen. Turkije zou enkel bij de onderhandelingen aanschuiven indien een volwaardig EU-lidmaatschap de uitkomst zal zijn. Deze mijlpaal, 3 oktober 2005, is een aanfluitng voor Europa als beschaving en een verloochening van de Turkse volkeren waarvan Turkije deel uitmaakt. Georganiseerd in een Europese Unie (EU) is Europa meer dan ooit in de ban van het marktdenken. In dit Europa staat marktdenken boven identiteit, politiek en cultuur. Dit zou allemaal niet zo erg zijn, als de EU zich tot economie zou beperken en niet de pretentie had een politieke unie te worden. In het kader van economische groei (de EU gelooft immers heilig in de oneindige vooruitgang, en dat staat gelijk aan meer materiële welvaart en groeiende afzetmarkten) gedraagt zij zich uitgesproken expansief. Want wat schets onze verbazing: na de heugelijke toetreding medio 2004 van Centraal-Europese staten blikt zij buiten de grenzen van Europa, naar Turkije! Toetreding van Europese landen als Wit-Rusland en de Oekraïne is niet eens in Frage, en het Aziatische Turkije wordt lidmaatschap van de Europese Unie toegezegd. Hoe kan zoiets? Namens wie hebben de EEG en de EU besloten Klein-Azië zoiets toe te zeggen? ‘Europa’ gaat zijn boekje te buiten en verloochent zichzelf. We hebben hier met verschillende beschavingen te maken, en niet alleen met culturen. Toetreding zou ronduit slecht zijn voor Turkije én voor de Europese beschaving. Het ware beter als Turkije zich op de eigen beschaving - de Centraal-Aziatisch-Turkse - concentreert. Die telt opkomende economieën en een enorme Turkse cultuurruimte. In dit essay zal ik trachten een weerwoord op het riskante Euro-expansionisme te geven.

De voorstanders van de EU-toetreding van Turkije zijn vooral te vinden onder de politici, terwijl de meeste Europese burgers tegenstanders zijn. Volgens een opinieonderzoek van Maurice de Hond is 57 procent van de Nederlanders tegen (dit onderzoek is minstens 30 jaar te laat gehouden). De laatste vier decennia konden de eurocraten buiten democratische controle om op beslissende momenten Turkije toetreding toezeggen: de kwam de Europese Economische Gemeenschap (EEG) kwam al in 1963 in Kopenhagen bijeen om Turkije lidmaatschaponderhandelingen toe te zeggen op voorwaarde dat het land aan enkele pragmatische criteria voldeed. Dit werden de zgn. Kopenhagen-criteria: politieke stabiliteit, een functionerende markteconomie en overneming van het zgn. acquis communautaire (de diverse politieke, economische en monetaire doelstellingen van de Europese Unie). Inmiddels een veel inniger samenwerkingsverband geworden, besloot de rechtsopvolger van de EEG, de EU, weer in 1999 in de Europese achterkamertjes dit Aziatische Turkije toetreding tot de EU binnen twee decennia toe te zeggen.

Drie decennia na 1963 werd er nog steeds geen ruchtbaarheid gegeven aan dit belangrijke gegeven. Nog nooit in de voorbereidende fase, niet in 1957, niet in 1963, niet in 1999 en ook niet in 2004, is de kwestie Turkije de insteek van verkiezingen of een maatschappelijk debat geweest. Wat is democratie nog waard in dit tijdsgewricht?

Jozias van Aartsen stelt voor: "Als alles in kannen en kruiken is mag de bevolking zich in 'n raadgevend referendum uitspreken, maar de uitkomst ervan zal niets veranderen aan de toetreding."

De kloof tussen cultuur en politiek kan niet groter zijn dan nu: de burger wantrouwt ‘Europa’ (lees: de EU). En terecht. Zoals de invoering van de Euro op ondemocratische wijze voltrokken is, zo gebeurt het ook met Turkije. Ook in het geval van de Euro zagen de burgers der EU-lidstaten zich geconfronteerd met een fait accompli, zonder dat zij ook maar een inhoudelijke discussie met hun volksvertegenwoordiging daarover hebben kunnen voeren (zie ook op onze webpagina: 'Bezorgde Kanttekeningen bij EU en Euro') Men mag zich met recht afvragen wiens fiat 'Europa' had toen zij Turkije dit toezegde. 'Europa' had dit Turkije nooit mogen toezeggen. Nooit, omdat het geen Europees land is, en zeker niet zonder last of ruggenspraak met de Europese volkeren. Het getuigt van weinig stijl en van grote onverschilligheid als men bij de EU op deze wijze omgaat met deze democratische, elementaire voorwaarden die aan zo'n belangrijk besluit vooraf zouden moeten gaan. Als er een bindend referendum gehouden zou worden, zou dat slecht voor de toetreding uitpakken.

VVD-fractievoorzitter Jozias van Aartsen heeft dit in 2004 opgemerkt pleitte voor een referendum in 2016 of 2017. Een schijnvertoning (1). Dat is niet een bindend referendum, maar een raadgevend referendum, elf of twaalf jaren nadat de EU de onderhandelingen heeft geopend, en een of twee jaren nadat de regeringsleiders een toetredingsverdrag met Turkije hebben getekend. Van Aartsens initiatief werd met welwillendheid ontvangen: ook de Koningin had in de Troonrede op 21 september 2004 gezegd dat Turkije niet zal toetreden zonder dat het Nederlandse volk 'geraadpleegd' is. Maar wat men met die raad zal doen, zal geen gevolgen hebben voor het wel of niet toetreden van de Turken.

Regeringsleiders en politici doen de motieven van de tegenstanders meestal af als irrationele angstkreten, ja zelfs als xenofobie. En dat is niet helemaal eerlijk. Alsof het vooruitgangsdenken en de neiging tot expansie ten koste van onze beschaving wél rationeel zijn. Er zijn weldegelijk rationele argumenten tegen Turkijes toetreding aan te voeren.

Om het zuiver te houden; elke discussie of onderhandeling aangaande het Turkse rechtssysteem, het democratisch gehalte aldaar, de islam en de rol van het leger in Turkije om te bepalen wanneer Turkije tot de EU mag toetreden, zijn volstrekt irrelevant. Turkije is namelijk geen Europees land en zal dat na ontelbare onderhandelingen, studies, staatsbezoeken en wetswijzigingen ook nooit zijn.

De Europese (Duitse) cultuurfilosoof Oswald Spengler stelde in zijn legendarische werk Der Untergang des Abendlandes vast dat een beschaving duidelijk decadent is als zij economie boven cultuur stelt.

Oswald Spengler, de invloedrijke cultuurfilosoof van het interbellum. Beïnvloed door Nietzsche en schrijver van De Ondergang van het Westen.

Uiteindelijk zal wat van het Westen komt, zich tegen het Westen keren. (2) Nu is ‘Europa’ zichzelf kwijtgeraakt. Er zit in Turkije economisch potentieel en het land zal de invloed van Europa op het grondstoffenrijke Centraal-Azië enorm kunnen vergroten. Tijdens het schrijven van dit betoog, terwijl Nederland de EU-voorzitter is, wordt er voortdurend gerept over onderhandelingen met de Turken om te bepalen wanneer (en niet meer of) zij deel kunnen uitmaken van de Europese gerieven van vrij handels- en personenverkeer en monetaire eenheid. Turkije staat al sinds de jaren vijftig te popelen om toegelaten te worden. Dat kan allemaal best, en wij kunnen ons ook voorstellen dat de EU goede (handels-)contacten met Turkije heeft. Natuurlijk, de EU-leiders zijn ambititieus en Turkije biedt het Westen een economische en militair-strategische pied à terre in het Midden-Oosten. Geen wonder dat de Verenigde Staten een groot voorstander zijn van deze eigenaardige uitbreiding van de Europese Unie. Maar we komen steeds weer terecht bij de kernkwestie: is Turkije wel Europees?

Na vijf jaren de kwestie Turkije zorgvuldig binnen de politiek te hebben gehouden is in Nederland dan eindelijk na de komkommertijd van 2004 een maatschappelijk debat dienaangaande losgebarsten. Zo konden we erachter komen dat toch niet iedereen het eens was met deze lichtvaardige inflatie van het begrip Europa. Op 3 oktober 2005 kon de EU-trein weer verder denderen en zat Turkije aan tafel met de EU-bonzen die de mening terzake van het merendeel der Europese burgers negeerden.

Turkije ligt niet in Europa. Dat is een feit (3). Door niet-Europese landen met Europa te vereenzelvigen, doen we aan begripsinflatie van ons werelddeel. Als ‘Europa’ ook Turkije of Marokko kan betekenen, dan verliest Europa haar waarde, haar bijzondere betekenis en haar eigenheid. Zoals geld minder waard kan worden, zo worden het begrip ‘Europa’ en daarmee de Europese beschaving een eclectisch geheel dat voor economische doeleinden uitgebreid en aangepast kan worden.

Tsjechië, welkom in de EU! Tsjechië lag altijd al in Europa en was cultureel gezien altijd al op-en-top Europees. Turkije niet.

Maar om te bepalen wie je bent, moet je ook weten wie je niet bent. Aziaten of Afrikanen zijn we zeker niet. De EU-leiders zien die beperkingen als tekortkomingen en zetten hoog in. Misschien moet de EU maar opgeheven worden. Europa is hun te klein.

Voormalig VVD-kamerlid Geert Wilders is voor zijn openlijke scepsis t.o.v. het Europees gehalte der Turken in september 2004 uit eigen partij gestapt. Intellectueel, hoogleraar en gewezen politicus Frits Bolkestein heeft diezelfde maand in zijn inaugurele rede aan de Universiteit Leiden langdurig stilgestaan bij het on-Europese karakter en geschiedenis van Turkije en bij het gevaar van een onhoudbare massa-vanuit totnogtoe buiten de EU-grenzen gehouden Aziatische en Maghreblanden (4). Voormalig Frans president en ‘schrijver van de "grondwet" voor Europa’ Valéry Giscard d’Estaing had overigens al in 2002 in het Franse dagblad Le Figaro gezegd te willen pleiten voor een "Europees Europa", waar Turkije als vanzelfsprekend niet bijhoort (5). Bolkestein voegde er tijdens diens rede in Leiden overigens aan toe: "De Amerikaanse islamkenner Bernard Lewis stelde onlangs: 'Europa zal een deel van het Arabische Westen zijn, van de Maghreb. Migratie en demografie wijzen in die richting.' Ik weet niet of het zo’n vaart zal lopen, maar als hij gelijk krijgt, is de ontzetting van Wenen in 1683 tevergeefs geweest."

Verbazingwekkend: blijkbaar zijn er redenen de Oriënt met andere ogen te bekijken dan louter met economistische. Bolkestein noemt zelfs een geschiedkundig feit: Wenen 1683. Zou er zelfs zoiets als een Europees bewustzijn bestaan? Ook Europa stopt ergens. Maar kennelijk zijn leiders van de EU, in tegenstelling tot enkele prominenten en intellectuelen, de grenzen van Europa kwijt (6). Dat is niet vreemd, als je bedenkt dat diezelfde EU-leiders enkel moeten denken in het belang van economische groei en geopolitieke machtsuitbreiding in het kader van de EU. Aan begrippen als beschavingen, identiteit, cultuur, geschiedenis en erflaters van onze beschaving hebben deze technocraten geen boodschap.

Vanuit diezelfde a-culturele gedachte redeneert de directeur van De Nederlandsche Bank, Nout Wellink, wanneer hij zegt dat de economische groei alleen kan slagen en de gevolgen van de ‘vergrijzing’ alleen gestopt kunnen worden als we zo veel mogelijk mensen van buiten Europa binnenhalen (7).

"Er is iets fundamenteels mis met onze perceptie van 'vooruitgang'." Onze notie van vooruitgang (productie, winst, commercialisering, bomenkap) leidt tot ontbossing, afnemende biodiversiteit, mondiale overbevolking, mondiale verwestering, ontworteling, globalisering, bio-industrie en milieurampen.

Dus de op stapel staande explosieve bevolkingsgroei van Turkije zou goed zijn voor meer immigratie naar Europa, en dat is goed voor de economie. Zo denkt de marktkoopman ook; hoe meer klanten, hoe beter. Maar is de economie dan een doel op zichzelf? Moeten we groeien? Nout Wellink, de econoom, doet aan korte-termijndenken: groei, groei, groei. Er wordt voorbijgegaan aan de nu reeds rampzalige integratieproblemen en culturele botsingen die ons dierbaar West-Europa ten gevolge van de eerdere massa-immigratie te verduren heeft. Ook díe trek vanuit Turkije en Marokko werd om economische redenen door West-Europa toegestaan.

Wat is er zo erg aan een inkrimping van de economie, terwijl we weten dat het bevolkingsaantal ook krimpt? De 'vergrijzing' is juist een welkome demografische ontwikkeling; we scheppen zo meer kansen voor natuur, ruimte, rust, kleinschaalse economie en een waardige voedselproductie, terwijl de kapitalistische, destructieve economie eindelijk op een lager pitje kan. Economische groei is geen doel op zich, tenzij je de mentaliteit van een ambitieuze winkelier hebt. En daar moeten we eens van af in Europa. Helaas zijn het echter de ondernemers en de multinationals die het voor het zeggen hebben bij de EU en bij de onderhandelingen met Turkije. Zij maken zich in de eerste plaats zorgen om de groei van de eigen toko.

Alleen al in Nederland telt de islamitische beschaving thans een miljoen zielen (8). En wat gebeurt er als Wellinks immigratiegolf 'vergrijst'? Er is iets fundamenteels mis met onze perceptie van 'vooruitgang'. Spengler zei ook dat politiek en economie twee verschillende werelden zouden moeten zijn. Thans zijn zij één.

Hoe verward en vervaagd het cultureel besef van de Euro-economisten ook lijkt, het is evenwel niet waar dat ook de grenzen van Europa vervaagd zijn. Die grenzen zijn even duidelijk als vroeger.

Fort Europa is een historisch gegroeide noodzaak

De islamitische landen en Turkije waren eeuwenlang de duidelijkste afbakening voor ons Europees-zijn t.o.v. de rest. De islamieten klopten herhaaldelijk met militair geweld aan de poorten van Europa. Er zijn in het verleden beroemde veldslagen gevochten om de buitenmuren van Europa overeind te houden en om de Europees-christelijke leefwijze en beschaving te behouden. Dat gebeurde o.m. in Poitiers (1356), Lepanto (1571; de Turken) en in Wenen (1529; wederom de Turken).

Ook nu is de behoefte aan een Europees fort zichtbaar nodig. Mocht alleen al Turkije tot de Europese gemeenschap toetreden, dan zal dat land het grootste land zijn en raken kleinere landen als Nederland nog verder ondergesneeuwd in de EU. Dus ook psychologisch gezien is het nut van een afscherming van Europa geen kwestie van twijfel. De woorden van Bernard Lewis indachtig zou verdere verschansing van Europa een wijze voorzorg kunnen zijn.

Het verschil tussen de twee beschavingen was het duidelijkst te merken wanneer men religie als richtsnoer voor het bepalen van identiteit hanteerde.

Van meet af was de islamitische wereld fundamenteel anders dan de Westerse beschaving. Die ongelijkheid stoelt op twee fundamenten:

1. de islam kent geen scheiding tussen Kerk en Staat, het Westen wel, (9)

2. de Oriënt heeft geen Verlichting doorgemaakt, het Westen wel (10).

Religie en de rede

Dit brengt enkele belangrijke verschillen met zich mee. Religie mengt zich in in Europa in principe niet met de politiek terwijl in de islam religie alles vertegenwoordigt; daar heeft een gebedshuis geen rechtspersoonlijkheid. Dat heeft een moskee niet nodig want zij belichaamt de universele, imperatieve wet van God (11). In de Oriënt heeft God naar verluidt volmaakte leefregels en heeft hij volmaakte oplossingen voor elk geschil en elk politiek probleem. Die staan in de koran opgetekend. De koran is zowel wetgevend als waar. Daar valt niet aan te tornen, en elke vorm van regering is daaraan ondergeschikt. Dat deze absolute macht door feilbare wezens - politici en koningen - uitgevoerd moet worden leidt regelmatig tot conflicten met politici of krijgsheren die de koran nóg letterlijker menen te kunnen naleven. Burgeroorlogen zijn dan ook schering en inslag in landen waar de islam een wetgevende functie gegund wordt. Democratie is ver te zoeken. Maar ieder zijn meug. Ik wil hier niet beweren dat ons model van parlementaire democratie per definitie het beste is voor culturen waar parlementarisme niet zelf gegroeid was.

In het Westen is religie een privé-zaak en opereert de staat los van haar, op grond van overwegingen van de rationele en menselijke maat.

De islam heeft de neiging de eigen wetgeving aan staten op te dringen; het zit in de aard van deze religie werelds gezag te ontkennen.

Een wetboek is door rationele mensen gemaakt, en hij is dynamisch: onderhevig aan gewenste veranderingen. Een openbaringsboek zoals de koran en de bijbel is dat niet; dat is statisch. Zelfreflectie, vrije stroom van gedachten, aanpassingen en het vermogen de betrekkelijkheid van dogma's in te zien zijn daarvan het gevolg in het Westen. Dit alles met inachtneming van tradities en efficiënte beginselen, zoals het gezag van de staat en het sociaal contract dat van individuen burgers (en geen onderdanen) maakt die een lidmaatschap van een samenleving hoog te houden hebben. De islam is in beginsel niet geïnteresseerd in een sociaal contract (een burgerschapsovereenkomst met de mensen die je niet persoonlijk kent maar die wel binnen je samenleving huizen), rechten of een wereldse redelijkheid. Daar heb je alleen goede moslims en de rest, en God beschikt (12).

De Verlichting

De Verlichting heeft vanaf de achttiende eeuw in Europa de kloof met de Oriënt verdiept door met het menselijk logisch vermogen het wezen van godsbeelden, dogma's en angsten op bruikbaarheid, redelijkheid en waarschijnlijkheid te toetsen. De grote Oostenrijkse filosoof Karl Popper heeft daarenboven met zijn essay Logik der Forschung (1934-35) met groot succes het inzicht doen postvatten dat een aanname eerst getoetst moet worden op falsifieerbaarheid: d.w.z. dat een theorie of een intellectuele vondst pas geweten kan worden als is aangetoond dat die op dat waar-zijn getest kan worden (13). Dan kan deze óf afgedaan worden als onwaarschijnlijk, óf omarmd worden als waarschijnlijk (en in veel gevallen zelfs als waar). Hij zei in Logik der Forschung:

"Voor zover een wetenschappelijke stelling over realiteit spreekt, moet zij falsifieerbaar zijn: en voor zover zij niet falsifieerbaar is, dan spreekt ze niet over de realiteit."

Bijna alle wonderlijke beweringen die religieuze mensen doen zijn gewoon niet falsifieerbaar, zoals de normale reactie op gebeden: "Misschien heeft God geantwoord, maar zei hij 'nee'." Of de visioenen van de 'profeet' Mohammed die hem geregeld in moeilijkheden brachten: alle scepsis vanuit zijn omgeving over zijn 'goddelijke openbaringen' sterkte Mohammed juist in zijn voorbestemdheidswaan. Mohammed wist immers dat ook in het Oude Testament de echte profeten met hoon werden begroet.

Voor waarheidsvinding is het praktischer je te beperken tot wat falsifieerbaar is. Al wat men hoeft te doen is gebruikmaken van de aanwijzingen en het menselijk verstand, maar zonder dogma's.

De Verlichting heeft ons het vermogen gegeven zelf te denken, vrij van dogma's, strevend naar efficiëntie. "Durf te denken", zei de Verlichtingsfilosoof Immanuel Kant; dit heeft als gevolg dat in principe alles op bruikbaarheid en waarachtigheid getoetst moet en mag worden. Zelfreflectie, zelfkritiek, relativisme en scepsis onderscheiden de Occident van de Oriënt. Hoe moeizaam islamieten met de feilbaarheid van hun eigen religie en dogma's omgaan blijkt wel uit het feit dat hedendaagse politici en denkers die de islam aan de toets van kritiek en rationeel onderzoek onderwerpen, tot op de dag van vandaag om die reden met de dood bedreigd worden. Setrker nog, op 2 november 2004 is cineast en publicist Theo van Gogh door een islamiet vermoord om zijn voltairiaanse satirische kritiek op de islam. Een islamiet zal met droge ogen in alle eerlijkheid kunnen beweren dat er in islamitische landen geen homoseksuelen zijn. De schande van het toegeven zou al te erg zijn. Het christendom heeft dankzij de Verlichting e.e.a. leren te relativeren.

Een kind van de Verlichting: Karl Popper.

Religieuze dogma’s verliezen het onmiddellijk van de rede in de wetenschappelijke test der falsificatie, zoals Karl Popper die beschreef. Zo is het religieus geïnspireerde dogma van het creationisme binnen de wetenschap, terecht, onmiddellijk na Charles Darwins The Origin of Species (1859) verworpen ten gunste van de wetenschappelijk verkregen evolutietheorie. Met het ontstaan van het leven an sich houdt de evolutietheorie zich overigens in principe niet bezig, al is er door wetenschappers een plausibele theorie voor ontwikkeld.

Ook al zijn lang niet alle islamitische landen theocratieën, in deze tijd van toenemende technologisering (die grote afschuw oproept bij fundamentalistische moslims) en massa-communicatie (waar diezelfde fundamentalisten gebruik van maken) wint de politieke islam overal terrein. De actualiteit van Spengler dringt zich weer aan ons op. Fundamentalistische ideeën kunnen d.m.v. Westerse vindingen, zoals schotelantennes en internet, eenvoudig verspreid worden en met mobiele telefoons kunnen zeloten gemobiliseerd worden of met elkaar in contact blijven. Niet voor niets roeren fundamentalistische facties zoals al-Qaeda zich thans meer dan ooit in en buiten Europa.

Twee verschillende werelden

Antropologisch gezien zijn de Turken vooral van het Armenide type, wat een onderverdeling van het Europide ras is, en in het Westen des lands zijn zij gedeeltelijk van oud-Europese oorsprong. In het Westen vind je de nakomelingen van verturkte Oud-Grieken (langs de kust) en van verturkte Kelten (de Galaten van Anatolië) (14). Vele eeuwen van overheersing en assimilatie van en met de nakomelingen van islamitische ruiters en sultans hebben Turkije onmiskenbaar deel gemaakt van die enorme Turkse beschaving die tot ver in China reikt.

Abai Kunanbaev, een Kazach; de nationale dichter van Kazachstan.

Oeigoeren, Oezbeken, Turkmenen, Tataren, Kirgiezen, Azeri’s en Kazachen: allen zijn het Aziaten die een Turkse taal spreken en die de islam aanhangen. Turkije is slechts het westelijkste puntje van die Aziatisch-islamitische ijsberg. Het waren deze volkeren die eeuwenlang Europa het vuur aan de schenen gelegd hebben en waarvoor vele Europeanen gestorven zijn en gevochten hebben. Iedereen herinnert zich nog Lord Byron, die als Hellenist in 1824 de Grieken los van het Turkse Rijk wilde maken (maar op weg naar het geknechte Griekenland in Missolonghi aan natuurlijke oorzaken overleed; ach ja, hoe ironisch was de Romantiek immers...) (15).

De Verlichting en de scheiding van Kerk en Staat zijn slechts enkele, maar fundamentele verschillen tussen Europa en de ons omringende landen. Beide Westerse eigenschappen beïnvloed(d)en elkaar over en weer om tot een zeer verfijnde cultuur te leiden. Ook Rusland heeft deel gehad aan het ontwikkelen van de culturele, filosofische en rechtskundige kanten van de Verlichting. Vanaf Peter de Grote (1672 – 1725) beleefde het mét Europa de Verlichting (werken van Erasmus en Rousseau werden vertaald), nadien deelde het met de rest van Europa het Classicisme, de Romantiek en wat dies meer zij, en deed – en doet - het met voortreffelijke schrijvers, denkers en toonkunstenaars

Frits Bolkestein, tegen de Turkse toetreding: "De toetreding van Turkije zal de Europese Unie sterk veranderen. En wie Turkije toelaat, zal ook de Oekraïne en Wit-Rusland moeten aanvaarden. Deze landen zijn immers Europeser dan Turkije."

(bijv. Dostojevski, Tolstoj, Poesjkin, Boelgakov, Sjostakovitsj, Tsjaikovski, Medtner, Schnittke, Glière en Sjtsjedrin) een grote duit in het gesamteuropäische zakje (16). Dat in ieder geval de westelijke helft van Rusland op-en-top Europees is en was heeft altijd buiten kijf gestaan. De uit het Oud-Russische volk voortgekomen Wit-Russen en Oekraïners sluiten daar naadloos bij aan.

Over de mogelijkheid te bepalen waar het Avondland stopt en waar de Oriënt begint zei Frits Bolkestein (17) dat het Oosten begint waar de Verlichting ophoudt. Daar is iedere cultureel bewuste persoon het over eens (17).

Eeuwen van twee verschillende denkwerelden, twee verschillende religies en verschillende etnische en geografische oorsprongen hebben Turkije bij de Oosterse beschaving en Europa bij de Westerse beschaving ingedeeld. Dat ging niet opzettelijk; het is nooit anders geweest. Turkije en Europa vertegenwoordigen dus niet slechts twee verschilende economieën, maar twee verschillende werelden. Anders dan vanuit een economistische optiek bezien is het niet duidelijk waarom Turkije en Europa hun beschavingen in de 21^ste eeuw zouden willen verloochenen.

Vraagt men een Turk waarom hij graag wil dat zijn land tot Europa toetreedt, dan zal hij antwoorden: "Betere economie, welvaart en meer produkten." Dat beantwoordt ook aan de boodschap in de lading EU-propaganda waarmee de Turken door hun regering de laatste jaren zijn overvoerd. Verder is op televisie en radio de Turkse informatievoorziening over de EU ontoereikend. De EU wordt voorgesteld als een soort abonnement op welvaart, en meer niet. Aldus heeft de Turkse regering een eigen invulling gegeven aan de beroemde uitspraak van Berthold Brecht: "Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral."

De belofte aan Atatürk

Vaak wordt aangevoerd dat Turkije meer dan elders de scheiding tussen Kerk en Staat naleeft. Met behoeft zich niet af te vragen waarom dat is; Turkije heeft een islamitische bevolking en teneinde die scheiding te waarborgen moeten er strenge wetten zijn. In 1980, toen militairen voor de derde keer de vorige eeuw er de macht grepen, werd de huidige grondwet geschreven. Die grondwet is gestoeld op de ideeën van Mustafa Kemal Atatürk (1881-1938). Atatürk schafte het Arabische schrift af, verbood de fez als hoofddeksel, hij verbood de hoofddoek in staatsinstellingen en voerde in 1926 het nieuwe Burgerlijk Wetboek in, dat grotendeels gebaseerd was op het Zwitserse Zivilgesetzbuch van 1912. Dankzij een sterk, overal aanwezig leger wordt het Kemalisme tot op heden nageleefd. Indien de machtsfactor van het leger wegvalt, zal de politieke islam aan de wetten tornen en is het land hetzelfde lot beschoren als andere landen met een voor het overgrote deel islamitische bevolking. Wanneer we de islam met het christendom vergelijken, zien we dat het inherent aan de islam is om een sterk politieke vorm aan te nemen. Niemand weet hoelang de gespannen relatie van het elitaire secularisme met de islamitistische volksmassa's onder controle gehouden kan worden.

Turkije is een sterk staatsnationalistisch land. Zoiets als Frankrijk, maar dan in het kwadraat.

De visionair Kemal Atatürk.

De belofte aan Atatürk houdt het land bijeen; ze maakt het land naar buiten toe Westers ogend, maar binnenin is de staat onmiskenbaar Oriëntaals, terwijl 20% van de mensen zich niet Turks voelt (10 % Koerden). Men hoeft maar als toerist in vrijetijdskleding de veilige Mediterraanse gordel te verlaten om in een aanzienlijk minder ‘verlicht’ Anatolië of Kappadocië terecht te komen waar de hoofddoek en vrouwendiscriminatie overal terug van weggeweest lijken te zijn. De hoofddoek vond Atatürk hét toonbeeld van domheid bij de Turken.

Het is wrang te weten dat het oostelijk deel van Turkije niet Turkstalig is, terwijl een toerist daar niets van merkt. Koerden en Armeniërs genieten in de praktijk geen culturele rechten. Scholen in die grote andere taal - het Koerdisch – of scholen op streng islamitische leest geschoeid zijn anno 2004 nog steeds niet mogelijk. Dat is te danken aan het streng nageleefde Kemalisme. Het Kemalisme is een beweging die de Europese vruchten van de Verlichting van bovenaf op het Turkse volk heeft afgedwongen.

Het einde van de Turkse staat

Maar 'Europa' wil dat het leger zich terugtrekt in de kazernes en dat religies en minderheden meer rechten krijgen, anders zal Turkije niet tot de EU kunnen toetreden (wederom; geen woord over de vraag of Turkije wel Europees is). Het is deze eis die zal aantonen dat Turkije niet bij Europa hoort. Want als het leger aan de Europese eis tegemoetkomt, zullen de cultureel onderdrukte etnische minderheden en de politiek-islamitische facties hun kans schoon zien het land te destabiliseren en het op een scheuring van de staat of op een theocratie aan te sturen. Zij zullen op zijn minst pogingen daartoe ondernemen. Dat zal de doodssteek voor de Turkse staat zijn, en tevens voor de Europees-achtige façade die Turkije het Westen jarenlang heeft voorgehouden.

Twee congresgangers op de bijeenkomst van de Welvaartspartij.

In Turkije kan democratie niet volledig ingevoerd worden. Daar is in januari 1998 de moslim-fundamentalistische Welvaartspartij Refah Partisi van Necmettin Erbakan verboden. Deze partij was de grootste angst van de Kemalisten; bij lokale verkiezingen kon de partij op 35 procent van de stemmen rekenen.

Erbakan mocht zich vijf jaren lang niet meer met politiek bezighouden. Omwille van binnenlandse stabiliteit hebben de Turken dus een on-Europese invulling van democratie nodig, omdat gewiekste mensen als Erbakan wel eens het mandaat van de kiezers zouden kunnen krijgen om aan de seculiere schragen der staat te zagen. Zo werkt de democratie: vox populi, vox dei. In Europa - Nederland - zou zo'n maatregel erop neerkomen dat de christelijke partijen ChristenUnie, de SGP en het CDA verboden zouden worden. Het christendom respecteert echter het werelds gezag. De politieke islam niet. Daarom doet Turkije zulke on-Europese dingen. Turkije is dus ook electoraal gezien allesbehalve Europees. Anderszins ook: ook de Turkse Moslim Broederschappen zijn erg invloedrijk, en niet alleen buiten het parlement. Deze fijnmazige netwerken hebben een hiërarchisch islamitische schaduwregering opgericht die bij het vrijkomen van de ijzeren greep van de Staat de boel op z'n kop kunnen zetten.

Ook als Turkije tot 'Europa' zou toetreden, zou het land uiteenvallen, of tot een zgn. failed state verworden en van de weeromstuit weer lid-af zijn.

Een echt Europees land heeft geen strikte naleving van Kerk en Staat nodig teneinde de binnenlandse stabiliteit te behouden (tenzij een Europees land, in het hypothetische geval, door massa-immigratie islamitisch geworden is). Het respect voor het seculier gezag en de democratie is de Europeaan a.h.w. aangeboren, zelfs vanuit godsdienstige optiek bezien (zie Romeinen 13:2). De filosoof Herman Philipse vertelde in zijn eerste column voor het tv-programma Buitenhof op 19 september 2004 dat de Turkse premier Erdogan van Turkije de democratie met een trolleybus vergelijkt: "Als je hem nodig hebt, stap je in, en als je er genoeg van hebt, stap je weer uit", aldus de staatsman. (19).

Dat wij een Verlichting hebben doorgemaakt en de Turken niet, geeft ons natuurlijk niet het recht alle on-Europese regeringsvormen als inferieur te bestempelen. Wel weten we dat fundamenteel onverlichte elementen niet in Europa thuishoren. Het komt schrijver dezes aanmatigend voor als 'Europa' denkt dat het staatsmodel van volledig parlementarisme en democratie met een zwak leger per definitie een goede zaak is; alsof dat model voor ieder land de oplossing is. De Amerikanen en de Engelsen proberen sinds 2003 dit model onzachtzinnig in Irak te 'introduceren' en nu moeten de Irakezen zien hoe hun land afglijdt naar een burgeroorlog door binnen- en buitenlanders die een grote hekel aan het parlementarisme hebben (het doel van het Westen was natuurlijk - naast de Irakezen vrijheid te geven - er de eigen produkten te slijten, de olie veilig te stellen en er met de bondgenoten de economie te beheersen). Een Verlichting bestel je niet; die erf je van je voorouders die haar - weliswaar niet doelgericht - ontwikkeld en doorgemaakt hebben.

Voor Europa zou de toetreding van Turkije ook rampzalig zijn. Turkije heeft een bevolking van 70 miljoen mensen. Demografische voorspellingen zeggen dat de bevolking sterk verder zal groeien. De bevolking groeide van 13 miljoen 75 jaar geleden naar 70 miljoen nu. Dr. László Marácz, Nederlander van Hongaarse oorsprong, schreef: "Turkije heeft momenteel 70,3 miljoen inwoners. Turkije is hiermee qua inwonertal al de tweede staat in de Unie. Alleen Duitsland heeft met 82,6 miljoen inwoners meer inwoners dan Turkije. De verwachting is echter dat de Turkse bevolking de komende jaren zal groeien vanwege de positieve demografische trend in dat land. In dat geval zal Turkije bij de beoogde toetreding in 2015 ongeveer 80 miljoen inwoners tellen. Dat betekent dat Turkije in alle instellingen van de Unie die gebaseerd zijn op inwonertal hetzelfde ‘soortelijk gewicht’ zal krijgen als Duitsland."

25% Procent van de Turken hebben in een enquête gezegd naar Europa te willen emigreren. Met een lidmaatschap op zak kunnen 17,5 miljoen mensen die oversteek met de Bosporus maken, want personenverkeer en handel staan vrij in EU-Europa. De multiculturele spanningen in West-Europa zullen alleen maar toenemen. Integratie – of, nog beter, assimilatie – van de on-Europese islamitische gemeenschappen binnen onze grenzen zal nog verder gefrustreerd worden.

Maar ook het argument van het hellend vlak mag mijns inziens aangevoerd worden.

Het hellend vlak: ook het Afrikaanse Marokko staat in de rij.

De grenzen van Europa en tevens de geloofwaardigheid van Europa als beschaving kunnen niet meer au sérieux genomen worden als we de Oriënt toelaten. Want een land dat ook op EU-lidmaatschap hoopt is Marokko. Een minister als Didier Donfut van België is daar een warm voorstander van. Een absurd idee, maar hoe kunnen we dat land de toetreding ontzeggen? Wat als Marokko voldoet aan de Kopenhagen-criteria? Waarschijnlijk zullen de EU-leiders deze mogelijkheid openhouden. Zo pragmatisch en a-cultureel hebben zij zich inmiddels wel getoond. Een cultureel weerwoord op deze zaken en grote scepsis jegens de Europese Unie is nodig.

Door Turkije toe te laten kunnen wij ons niet langer beroepen op het argument dat Marokko geen Europees land is. En met Turkije zullen ook andere Aziatische landen wilen toetreden. Kirgizië, Oezbekistan, Turkmenistan... De Kazachstaanse president Nursultan Nazarbajev heeft al enkele jaren de magische datum 2030 in gedachten; op straten en op reclameborden leest het volk dat Kazachstan in dat jaar een veilig, welvarend EU-land zal zijn. Wederom zou de EU het niet meer hard kunnen maken dat Kazachstan er niet bij mag omdat het geen Europees land is. Ook deze mogelijkheid zullen de EU-leiders openhouden, gezien de talrijke grondstoffen in Centraal-Azië. Europa’s identiteit is in het geding als economie, het omarmen van het marktdenken en mensenrechten de belangrijkste voorwaarde voor toetreding tot 'Europa' zijn.

Indien wij Turkije toelaten worden wij geconfronteerd met nieuwe buren: Iran, Irak, Syrië. Willen wij zulke zogeheten mislukte staten naast de deur hebben?

De Europese burgers worden misleid wanneer de Eurocraten en de landelijke politici aanvoeren dat "de EU Turkije nu eenmaal een lidmaatschap beloofd had." Ten eerste heeft 'Europa' Turkije slechts onderhandelingen beloofd, en ten tweede bestond de politieke EU tijdens de doorslaggevende onderhandelingen in Kopenhagen nog helemaal niet. De Europese Economische Gemeenschap (E.E.G.) was een economisch samenwerkingsverband, en geen politiek verband. Het ging er niet om een 'Europese identiteit', zoals nu; er was geen opheffing van grenzen voor personenverkeer; er was geen parlement. Dat kwam pas in 1979.
Ik vind dat de Eurocraten - die machtsbeluste, expansionistische over-ambitieuze economisten - van de Europese Unie nooit een politieke unie hadden mogen maken. Laat het een economische unie zijn. Dat is nog altijd de belangrijkste troef geweest voor de verdere samenwerking tussen de Europese staten. Het huidige gekonkel met Turkije toont mijns inziens duidelijker dan ooit aan dat een politieke unie ongewenst en zelfs gevaarlijk is. Ik houd dit in mijn achterhoofd wanneer ik aan het referendum voor de Europese 'Grondwet' ga deelnemen: een politieke unie is ongewenst; waarom dan nog een grondwet?

Turkije is daarom een prima bufferstaat voor Europa. Militair-strategisch gezien heeft het Westen altijd goed van Turkije als NAVO-bondgenoot kunnen profiteren, en vice versa. De vliegbasis in Inçirlik zal altijd dienst kunnen doen, met of zonder EU-lidmaatschap. Dat moet in stand blijven. De EU kan ook prima handel blijven drijven met Turkije. Er mogen best speciale handelsverdragen gesloten worden. IJsland en Noorwegen (en niet zo lang geleden Oostenrijk en Zweden) zijn wel lid van de Europese Economische Ruimte (E.E.R.), maar niet van de EU. Waarom Turkije meteen een zo innige verbintenis als een EU-lidmaatschap toezeggen, terwijl het belangrijkste doel van de EU een betere economie is?

Maar Turkije heeft veel meer in zijn mars. De Turken zien zichzelf als erfgenaam van de pan-Turkse beweging van Ismail-bey Gaspirali die in 1883 rond diens in Londen uitgegeven krant Tercuman (Turkoman) ontstond.

De vlag van de staat Turkije (links) en de vlag van de Oeigoerse natie in China: Oost-Turkestan (rechts).

De grote ideoloog van die beweging was de Turk Zia Gök Alp, die het pan-Turkisme verwoordde in zijn boek ‘De Grondbeginselen van het Turkisme’. En geef de Turken eens ongelijk: het uiteenvallen van de USSR heeft een lappendeken aan Turkse volkeren blootgesteld aan vertwijfeling, maar ook aan hoopgevende, hernieuwde nationalistische sentimenten die Turkije met alle warmte onthaalt. Zodra een Turks volk in Azië of Rusland bedreigd is, springt Turkije in de bres. Dit gebeurde in september 2004 met de etnische Turkmenen in de Irakese stad Tal Afar (er zijn 1,5 miljoen Turkmenen in Irak), en in China waar de Oeigoeren op werkelijk vreselijke wijze meedogenloos vervolgd worden om hun religie en cultuur. Dat Turkije zich de woede van de Amerikanen en de Chinezen op de hals haalde neemt het land voor lief. De zorg voor je eigen mensen, hoe ver weg ook, is een van de edelste drijfveren voor het bedrijven van geopolitiek.

Haci Yakup Anat, een Oeigoerse schrijver, historicus en voormalig politiek gevangene in China.

Overal in de Turkstalige, uitgestrekte steppen van Centraal-Azië en de hoge bergen van de voorlopers van de Tien Sjang richt Turkije universiteiten op, opent zij eigen winkelcentra en handelscentra en breidt ze haar geopolitieke belangen uit. Oezbekistan, Kirgizië, Kazachstan, Azerbeidjan: het zijn allemaal Turkse landen.... Als blijk van hunkering naar Turkse eenheid volgens het politieke model van Turkije troont Atatürks standbeeld hoog boven de Kaspische haven van de Azerbeidjaanse hoofdstad Bakoe uit. Turkije kan in contact staan met immense grondstofvoorraden, een cultureel reservoir van jewelste en opkomende economieën. Turkije moet met die staten een eigen Unie vormen. Een Turkse Unie. Europa kan daarvan profiteren, maar vanuit haar eigen grondgebied, vanuit haar eigen, vertrouwde, duidelijk te herkennen beschaving.

Een argument voor de toetreding van Turkije is dat het land er op kortere termijn economisch beter van zal worden. Maar wat heeft Europa met deze wens te maken? Het is niet meer een zaak van Europa dan van, bijvoorbeeld, Saoedie-Arabië of de Arabische Liga (ook al zijn dit wél islamitische entiteiten), om te helpen bepalen hoe en wanneer Turkije een welvarende staat met democratie zal worden. Laat Turkije zich liever concentreren op het openstellen van landen binnen de eigen beschaving, met of zonder de moderniseringsideologie van Atatürk.

De uitbreiding van Europa zal ooit moeten stoppen. Om buiten de grenzen van Europa te gaan kijken is niet opportuun, en zelfs gevaarlijk voor het voortbestaan van onze beschaving en de interne stabiliteit. Het is intellectueel en cultureel gezien ook niet hard te maken dat Europa met een land als Turkije in zee zou moeten gaan. Europa zou zo zichzelf verloochenen en aan inflatie, verwatering, van de eigen identiteit doen. Turkije heeft nooit de Verlichting beleefd en de kans dat Turkije binnen de EU een Westers staatsbestel zal blijven houden is ijdele hoop. Het voortbestaan van de Turkse natiestaat heeft, met een islamitische en etnisch pluriforme bevolking, de ijzeren greep van het leger nodig, zonder democratie à la Europa. De Turken kunnen zich beter concentreren op hun oude droom alle Aziatische Turkse volkeren te herenigen en met hen een eigen Economische en Culturele Gemeenschap te vormen. Door speciale verdragen met Turkije en de Turkse Economische Culturele Gemeenschap te sluiten zou Europa van de ontsloten grondstoffen kunnen profiteren. Het is niet de zaak van Europa om Turkije met alle voordelen van iets intiems als een EU-lidmaatschap te fêteren. Dat is aan Europese landen voorbehouden. Europa moet zich met de eigen beschaving bemoeien en Turkije zich met de hare.

Turkije hoort niet bij Europa, en heeft dat nooit gedaan. Turkije is geen Europees land. Nu niet, nooit niet. En het hoeft ook niet.

-- Marcel Bas, Voorschoten, 19 september 2004, bijgewerkt op 3 oktober 2005. --

6. Met uitzondering van die ene Oostenrijkse EU-Commissaris Franz Fischler, die openlijk aan het Europese gehalte van Turkije twijfelt. Hij stelt dat de Turkse secularisatie iets is wat relatief onlangs met dwang op de islamitische Turkse bevolking is opgelegd. Hij zei dit eind augustus 2004 tegen de EU-commissie onder leiding van Romano Prodi, die op 6 oktober van dat jaar met een aanmoediging voor Turkije moest komen. (Der Standard, Montag 13. September 2004)

Ook Angela Merkel, de leider van de Duitse christendemocratische partij CDU in de Reichstag, heeft op 16 september 2004 een brief geschreven aan leiders van andere Europese centrum-rechtse partijen. Zij roept hen hierin op Turkije niet tot de Europese Unie te laten toetreden. Volgens de CDU zou de toelating van Turkije de EU cultureel en financieel te zwaar belasten. Wel biedt zij Turkije een 'geprivilegieerd partnerschap' aan. Dit strookt volledig met het doel van dit betoog op De Roepstem. Het is dus duidelijk dat de maand september 2004 het langverbeide begin van een debat over Turkije inluidt.

7. Het Parool, donderdag 17 april 2003.

8. De Volkskrant, maandag 20 september 2004

9. De Heilige Schrift, Uitgeverij Het Spectrum; Utrecht, 1958, blz. 193. Uit: Gehoorzaamheid aan het gezag: "Wie zich dus verzet tegen het gezag, verzet zich tegen een instelling van God, en wie dat doen, hebben hun veroordeling aan zichzelf te wijten." (Romeinen 13:2; vgl. 1 Petrus 2:17)

10. Dr. W.S.P. (Pim) Fortuyn, Tegen de islamisering van onze cultuur. A.W. Bruna uitgevers B.V.; Utrecht, 1997.

14. James Mackillop, Dictionary of Celtic Mythology. Oxford: Oxford University Press, 2004, blz. 246.

15. Lord Byron, Don Juan. Penguin Books; London, 1996, blz. 25.

16. Emmanuel Waegemans, Geschiedenis van de Russische literatuur. Standaard Uitgeverij; Antwerpen, 2003, blz. 71-98.

17. Frits Bolkestein, De Grenzen van Europa. Lannoo; Tielt, 2004.

18. Vanuit deze optiek zouden Rusland, Wit-Rusland en de Oekraïne dus Europees zijn. Er zullen weinig mensen zijn dit willen bestrijden. Of zij tot de EU moeten toetreden is overigens niet per se aan de orde; niet alles hoeft gepolitiseerd of geëconomiseerd te worden. Over de vraag of nu Rusland aan gene zijde van de Oeral ook Europees is, kan men verschillend denken. De afgelopen eeuwen heeft er een aanzienlijke russificatie plaatsgevonden, maar men kan zich intuïtief niet aan de indruk onttrekken dat animistische volkeren als de Toengoezen, Jakoeten, Samojeden in Siberië en de Ainoe op de Koerilen verre van Europees zijn.

19. Aldus Herman Philipse in het tv-programma Buitenhof op 19 september 2004. Hij wordt genoemd als inspirator voor de geestelijke bevrijding van Ayaan Hirsi Ali, in haar boek 'De Zoontjesfabriek'. (De Zoontjesfabriek, Uitgeverij Augustus; Amsterdam, 2002 - in het voorwoord).
In de tweede druk van het boek 'Atheïstisch Manifest' schrijft mevrouw Ayaan in haar voorwoord over hoe een exemplaar uit de eerste druk van Philipses boek haar heeft veranderd (Prof. dr. Herman Philipse, Atheïstisch Manifest en De onredelijkheid van religie. Bert Bakker; Amsterdam, 2004 ).

Herman Philipse is een Leids en Utrechts filosoof die in 1995 faam verwierf met zijn boek Atheïstisch Manifest. Toen Ayaan Hirsi Ali nog een vrome moslima was, had zij geïrriteerd het boek ongelezen opzij gelegd, maar het enkele jaren nadien toch uitgelezen. Philipses boek heeft haar uiteindelijk van twijfelende moslima tot atheïst gemaakt.
Dergelijke feiten kunnen het Westen ideeën aanreiken om te bepalen hoe de uitbreiding en het voortbestaan van de hier reeds ruimschoots aanwezige islamitische beschaving op basis van kennis op intellectuele wijze gestopt kunnen worden, teneinde Europa's Europese aard ten volle te herstellen.